Ngày 13/8, Bộ Thông tin và Truyền thông (TT&TT) phối hợp với Bộ Y tế, Quỹ phòng chống tác hại của thuốc lá, Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) tại Việt Nam, Tổ chức HealthBridge Canada tại Việt Nam tổ chức Hội thảo cung cấp thông tin về tác hại của thuốc lá và vai trò của chính sách thuế trong phòng chống tác hại của thuốc lá.

Nhiều thách thức vì giá thuốc lá rẻ

Theo WHO, hút thuốc lá là nguyên nhân gây tử vong hàng đầu. Trong khói thuốc lá có 69 chất gây ung thư, các bệnh tim mạch và các bệnh về hô hấp, ảnh hưởng đến sức khỏe sinh sản cả nam và nữ. Sử dụng thuốc lá là nguyên nhân gây ra 8 triệu ca tử vong mỗi năm trên toàn thế giới.

Tại Việt Nam, mặc dù đã có rất nhiều nỗ lực và đạt được kết quả ban đầu trong công tác phòng, chống tác hại của thuốc lá, nhưng Việt Nam vẫn là 1 trong 15 quốc gia có tỷ lệ nam giới trưởng thành hút thuốc lá nhiều nhất trên thế giới và đứng thứ 3 trong khu vực ASEAN.

Phát biểu tại Hội thảo, Vụ trưởng Vụ Pháp chế, Bộ TT&TT Trần Thị Nhị Thủy cho biết, việc sử dụng chính sách thuế tiêu thụ đặc biệt để tác động đến nhận thức và hành vi tiêu dùng thuốc lá được đánh giá trên một số khía cạnh. Trong đó, tăng thuế tiêu thụ đặc biệt sẽ giúp tăng giá bán của sản phẩm; giúp giảm tiêu thụ; giúp ngăn chặn việc bắt đầu.

“Giá cao có thể đóng vai trò như một rào cản đối với thanh thiếu niên, những người có thể bắt đầu hút thuốc. Các nghiên cứu đã chỉ ra rằng việc tăng giá rất hiệu quả trong việc ngăn chặn việc bắt đầu hút thuốc ở thanh thiếu niên”, bà Thủy nói.

Tiến sỹ Angela Pratt - Trưởng đại diện WHO tại Việt Nam cho rằng, Việt Nam đã đạt được một số tiến bộ trong cuộc chiến chống tác hại của thuốc lá trong 1 thập kỷ qua. Tuy nhiên, với xu hướng hiện tại, Việt Nam khó đạt được mục tiêu của Chiến lược quốc gia về phòng, chống tác hại của thuốc lá là giảm tỷ lệ hút thuốc lá ở nam giới xuống dưới 36% vào năm 2030. Số liệu đưa ra bởi Tổng cục Thống kê gần đây cho thấy, mức tiêu thụ thuốc lá tại Việt Nam đang bắt đầu tăng trở lại. Từ năm 2022 - 2023, tổng sản lượng sản xuất đã tăng hơn 10%. Cần hành động mạnh mẽ hơn để giảm tỷ lệ sử dụng thuốc lá ở Việt Nam và bảo vệ sức khỏe và cuộc sống của người dân.

Theo bà Angela Pratt, một trong những thách thức lớn nhất là thực trạng giá thuốc lá rất rẻ ở Việt Nam. Thuốc lá ngày càng trở nên phù hợp với túi tiền của người dân hơn bởi giá của nó vẫn được giữ nguyên, trong khi thu nhập lại tăng. Đây là điều cần thay đổi. Tăng thuế thuốc lá là cách nhanh, hiệu quả nhất để đạt được mục tiêu này.

Sẽ có chuyển biến tích cực khi cơ chế được thông qua

Đứng trước những tác hại về sức khỏe, tổn thất về kinh tế do việc hút thuốc lá gây ra đối với các cá nhân, gia đình, xã hội và môi trường, ngay trong Nghị quyết số 43/2022/QH15 của Quốc hội về chính sách tài khóa, tiền tệ hỗ trợ Chương trình phục hồi và phát triển kinh tế - xã hội đã nhấn mạnh vấn đề tăng thuế tiêu thụ đặc biệt đối với các hàng hóa có hại cho sức khỏe như đồ uống có cồn, có ga, thuốc lá để hạn chế tiêu dùng.

Tại Nghị quyết số 129/2024/QH15 về Chương trình xây dựng luật, pháp lệnh năm 2025, điều chỉnh Chương trình xây dựng luật, pháp lệnh năm 2024, Luật Thuế tiêu thụ đặc biệt (sửa đổi) được đưa vào chương trình và sẽ trình Quốc hội cho ý kiến tại Kỳ họp thứ 8 vào tháng 10/2024, thông qua tại Kỳ họp thứ 9 vào tháng 5/2025.

Bà Trần Thị Nhị Thủy nhấn mạnh, tác động của việc sử dụng chính sách thuế tiêu thụ đặc biệt này đến nhận thức và hành vi tiêu dùng thuốc lá có thể thấy trên một số khía cạnh.

Thứ nhất, tăng thuế đối với các sản phẩm thuốc lá sẽ làm bán lẻ tăng, ngăn cản người tiêu dùng mua thuốc lá. Giá thành cao cũng đặc biệt hiệu quả trong việc ngăn chặn thanh thiếu niên và những người có thu nhập thấp bắt đầu hoặc tiếp tục hút thuốc lá.

Tác dụng thứ hai là giảm tiêu thụ. Giá cao hơn có thể dẫn đến việc giảm tiêu thụ trong một số người hút thuốc lá hiện tại. Một số người có thể giảm số lượng thuốc lá mà họ hút, trong khi những người khác có thể bỏ thuốc lá hoàn toàn. Cùng với đó, thuế tiêu thụ đặc biệt có thể ngăn chặn sự bắt đầu. Các nhà nghiên cứu đã chỉ ra rằng việc tăng giá rất hiệu quả trong việc ngăn chặn việc bắt đầu hút thuốc lá ở thanh thiếu niên.

Với việc thảo luận, thông qua dự thảo Luật Thuế tiêu thụ đặc biệt (sửa đổi) thời gian tới, Tiến sĩ Angela Pratt tin tưởng, đây cũng là một cơ hội đặc biệt để hướng tới mục tiêu cao hơn và đạt được nhiều lợi ích hơn nữa tới sức khỏe của người dân.

“Mô hình của chúng tôi cho thấy tới năm 2030, việc áp dụng mức thuế tiêu thụ đặc biệt là 15.000 đồng/bao thuốc, cộng thêm với mức thuế sản phẩm bằng 75% giá xuất xưởng hiện tại, sẽ giúp giảm tỷ lệ hút thuốc ở nam giới xuống dưới 36% vào năm 2030, phù hợp với mục tiêu quốc gia. Quan trọng hơn, việc áp thuế tiêu thụ đặc biệt sẽ làm tăng đáng kể doanh thu thuế hằng năm, mang lại thêm 29,3 nghìn tỷ đồng vào năm 2030 so với năm 2020. Mức thuế cao hơn này là một khuyến nghị rất mạnh mẽ của WHO và chúng tôi mong muốn được làm việc với các nhà hoạch định chính sách trong những tháng tới để trình bày về những bằng chứng và lập luận cho sự thay đổi này”, Tiến sĩ Angela Pratt nói.

Phản bác ý kiến tăng thuế sẽ tăng giá sản phẩm, dẫn tới việc nhiều thuốc lá được buôn lậu vào Việt Nam hơn, Tiến sĩ Angela Pratt khẳng định, bằng chứng cho thấy giá cả không phải là yếu tố dẫn tới hoạt động buôn lậu. Nhiều người hút thuốc lá lậu sẵn sàng trả nhiều tiền hơn cho các nhãn hàng không có ở trong nước. Yếu tố quan trọng nhất để giải quyết tình trạng buôn lậu hoặc buôn bán thuốc lá bất hợp pháp là năng lực thực thi và nỗ lực của các cơ quan chức năng.

Các chuyên gia cũng khẳng định, việc tăng thuế làm tăng tỷ lệ thất nghiệp hoàn toàn không chính xác. Theo chuyên gia kinh tế, Ths. Đào Thế Sơn, việc làm trong ngành thuốc lá chỉ chiếm 0,39 - 0,42% tổng việc làm trong nền kinh tế. Tăng thuế có thể giảm việc làm trong ngành thuốc lá nhưng lại chuyển dịch làm tăng việc làm ở các ngành, nghề khác. Thêm vào đó, Chính phủ có thêm doanh thu để đầu tư trở lại vào nền kinh tế - vào các lĩnh vực như sức khỏe và giáo dục. Và không giống như thuốc lá, các lĩnh vực này sẽ làm tăng năng suất và tăng trưởng của đất nước.