Chính sách dân số chú trọng nâng cao chất lượng giống nòi

Những năm gần đây, định hướng của Đảng và Nhà nước về công tác dân số đã có bước chuyển mạnh mẽ, từ mục tiêu giảm sinh đơn thuần sang mục tiêu dân số và phát triển toàn diện. 

Dự thảo Luật Dân số được trình Quốc hội tại Kỳ họp thứ 10 thể hiện rõ tinh thần này, khi tập trung vào các nhóm chính sách cốt lõi: Duy trì mức sinh hợp lý, giảm thiểu mất cân bằng giới tính khi sinh, thích ứng với già hóa dân số, đồng thời đặc biệt nhấn mạnh nhiệm vụ nâng cao chất lượng dân số.

Trong nhóm giải pháp nâng cao chất lượng dân số, việc tư vấn và khám sức khỏe trước khi kết hôn, sàng lọc và chẩn đoán bệnh tật bẩm sinh trước sinh và sơ sinh được xác định là nội dung trọng tâm. Các biện pháp tầm soát, phát hiện sớm bệnh lý di truyền, nội tiết, chuyển hóa ở trẻ không chỉ giúp trẻ sinh ra khỏe mạnh mà còn giảm gánh nặng y tế, chi phí điều trị và những hệ lụy kéo dài cho gia đình, xã hội. 

Đây cũng là điều kiện tiên quyết để bảo đảm mục tiêu phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao trong bối cảnh mới.

Nhiều chính sách khuyến khích được đề xuất trong dự thảo Luật Dân số như hỗ trợ tài chính cho phụ nữ sinh đủ hai con trước 35 tuổi, ưu tiên phụ nữ dân tộc thiểu số rất ít người, phụ nữ sinh sống tại các vùng có mức sinh thấp; tăng thời gian nghỉ thai sản cho người sinh con thứ hai; hỗ trợ tiếp cận nhà ở xã hội… Những quy định này không chỉ tạo điều kiện chăm sóc sức khỏe tốt hơn cho bà mẹ và trẻ em, mà còn góp phần nâng cao chất lượng thế hệ tương lai ngay từ khi còn trong bụng mẹ.

Điểm nhấn quan trọng của dự thảo Luật là trao quyền chủ động hơn cho chính quyền cấp tỉnh trong việc bố trí ngân sách và lựa chọn biện pháp phù hợp với đặc điểm từng địa phương. Bên cạnh đó, Chương trình mục tiêu quốc gia về chăm sóc sức khỏe, dân số và phát triển giai đoạn 2026 - 2035, dự kiến đầu tư hơn 125.000 tỷ đồng, tiếp tục khẳng định sự ưu tiên của Nhà nước đối với công tác dân số. 

Mục tiêu đến năm 2030, Việt Nam phấn đấu đạt 70% phụ nữ mang thai được sàng lọc ít nhất bốn loại bệnh bẩm sinh phổ biến; 90% trẻ sơ sinh được sàng lọc ít nhất năm bệnh; 100% người dân được quản lý sức khỏe theo vòng đời qua sổ sức khỏe điện tử.

Từ nền tảng chính sách nhất quán, các địa phương trên cả nước đã và đang chủ động triển khai các mô hình sàng lọc trước sinh, sơ sinh với quy mô ngày càng mở rộng, hiệu quả ngày càng rõ nét.

Đẩy mạnh tầm soát bệnh bẩm sinh, nhân rộng mô hình

Thực hiện Chiến lược Dân số Việt Nam đến năm 2030, nhiều tỉnh, thành đã xem tầm soát trước sinh và sơ sinh là giải pháp trọng tâm để nâng cao chất lượng dân số. Hoạt động truyền thông, tư vấn, khám sàng lọc đang được triển khai mạnh mẽ từ miền núi, vùng sâu, vùng biên giới đến đồng bằng.

Tại vùng Đồng bằng sông Cửu Long, các buổi truyền thông chuyên đề được tổ chức ngay tại các phum, sóc đồng bào Khmer, Chăm… đã tạo sự chuyển biến đáng kể trong nhận thức của người dân, đặc biệt là phụ nữ mang thai và các cặp vợ chồng trẻ. 

Nhân viên y tế tư vấn cụ thể về lợi ích của sàng lọc, thời điểm thực hiện, các bệnh lý có thể phát hiện sớm như hội chứng Down, Edwards, Patau, dị tật ống thần kinh, bệnh tan máu bẩm sinh Thalassemia… Qua các buổi truyền thông, hàng nghìn phụ nữ dân tộc thiểu số đã hiểu rõ hơn về ý nghĩa của việc xét nghiệm máu, siêu âm sàng lọc trong thai kỳ và xét nghiệm lấy mẫu máu gót chân trẻ sơ sinh để phát hiện sớm bệnh lý chuyển hóa.

Tại tỉnh Gia Lai, Dự án 7 thuộc Chương trình mục tiêu quốc gia phát triển kinh tế - xã hội vùng đồng bào DTTS và miền núi giai đoạn I 2021-2025 đã mang lại chuyển biến rõ nét. Tỉnh đã đầu tư gần 1.000 bộ dụng cụ lấy mẫu máu khô, tổ chức hơn 378 buổi truyền thông về tư vấn tiền hôn nhân, tầm soát bệnh tật trước sinh và sơ sinh, thu hút hơn 13.000 lượt người tham dự.

 Dù còn nhiều khó khăn về điều kiện địa bàn, hạ tầng và tâm lý e ngại của phụ nữ mang thai, tỷ lệ người tham gia sàng lọc tại Gia Lai vẫn tăng đều qua từng năm, cho thấy rõ hiệu quả của việc tiếp cận gần dân, truyền thông phù hợp văn hóa từng dân tộc.

Bà Trần Thị Lệ Kiều, Giám đốc Chi cục Dân số tỉnh Gia Lai nhấn mạnh: “Nâng cao chất lượng dân số ở vùng đồng bào DTTS không chỉ là nhiệm vụ chuyên môn mà còn là trách nhiệm với tương lai của cộng đồng. Chúng tôi ưu tiên cách làm thực chất, tiếp cận sát cơ sở, tôn trọng đặc điểm văn hóa từng dân tộc để người dân tin tưởng và tham gia tích cực”.

Phú Thọ và Lạng Sơn cũng là những địa phương điển hình trong chăm sóc sức khỏe bà mẹ - trẻ em, đặc biệt là tại các xã miền núi, vùng đồng bào DTTS. Tỷ lệ trẻ được tiêm chủng đủ, phụ nữ mang thai được khám định kỳ, trẻ sơ sinh được theo dõi sức khỏe tăng đều qua từng năm.

 Các mô hình chăm sóc 1.000 ngày đầu đời, hướng dẫn dinh dưỡng, khám sàng lọc cho người cao tuổi, tư vấn cho thanh niên trước hôn nhân được triển khai đồng bộ, giúp thu hẹp khoảng cách hưởng thụ dịch vụ y tế giữa miền núi và đồng bằng.

Kết quả nổi bật tại nhiều địa phương là tỷ lệ sàng lọc sơ sinh đã tăng rõ rệt. Tại Lạng Sơn, tỷ lệ trẻ sơ sinh được sàng lọc tại các xã vùng III đạt gần 30%, vượt mục tiêu đề ra. Phụ nữ mang thai được tư vấn đầy đủ về dinh dưỡng, phòng ngừa bệnh lý thai kỳ, kế hoạch khám thai định kỳ và lợi ích của việc sinh con tại cơ sở y tế thay vì sinh tại nhà.

Những mô hình hiệu quả này đang chứng minh rằng khi người dân được cung cấp thông tin đúng, được tiếp cận dịch vụ chất lượng và được hỗ trợ từ tuyến cơ sở, nhận thức và hành vi hoàn toàn có thể thay đổi tích cực. 

Từ đó, tỷ lệ trẻ sinh ra khỏe mạnh tăng lên, giảm thiểu gánh nặng bệnh tật bẩm sinh và cải thiện chất lượng cuộc sống của cộng đồng. Điều này cho thấy mục tiêu nâng cao chất lượng dân số Việt Nam đang đi đúng hướng. Đây chính là nền tảng cho một xã hội phát triển bền vững, giàu mạnh và nhân văn hơn trong những năm tới.