Giai đoạn 2021 - 2025, triển khai Chương trình MTQG phát triển kinh tế - xã hội vùng đồng bào DTTS và miền núi theo Quyết định số 1719/QĐ-TTg (Chương trình MTQG 1719), tỉnh Cao Bằng đặc biệt quan tâm thực hiện Tiểu dự án 3, Dự án 10 về “Kiểm tra, giám sát, đánh giá, đào tạo, tập huấn tổ chức thực hiện Chương trình”.

 Công tác giám sát được các sở, ngành, địa phương và đơn vị liên quan triển khai xuyên suốt, từ quy trình, thủ tục xác định địa bàn đầu tư đến quá trình thực hiện chính sách, nghiệm thu và đưa công trình, dự án vào vận hành, sử dụng.

Nhờ đó, Chương trình MTQG 1719 triển khai trên địa bàn tỉnh đến đúng địa chỉ, phát huy hiệu quả, góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội tại các vùng “lõi nghèo” của tỉnh. Đây là kinh nghiệm quan trọng cần tiếp tục phát huy trong giai đoạn tới, khi Cao Bằng triển khai hợp phần thứ hai của Chương trình MTQG chung giai đoạn 2026–2035.

Chú trọng rà soát “đầu vào”

Thực hiện Chương trình MTQG 1719 theo báo cáo của Sở Dân tộc và Tôn giáo tỉnh Cao Bằng, tính đến tháng 8/2025, tỉnh đã thực hiện đạt và vượt 12/21 chỉ tiêu, còn 09 chỉ tiêu đều đạt trên 90% và dự kiến “về đích” khi cuối năm 2025. Một trong những giải pháp then chốt để Cao Bằng triển khai hiệu quả chương trình là xác định đúng xã khu vực III, thôn đặc biệt khó khăn để thực hiện đầu tư.

Theo Quyết định số 861/QĐ-TTg, giai đoạn 2021-2025, tỉnh Cao Bằng có 161/161 xã thuộc vùng đồng bào DTTS và miền núi, bao gồm 126 xã khu vực III, 6 xã khu vực II và 29 xã khu vực I. Trước đó, giai đoạn 2016-2020, toàn tỉnh có 139/199 xã khu vực III, 49 xã khu vực II và 11 xã khu vực I.

Đồng thời, theo Quyết định số 612/QĐ-UBDT ngày 16/9/2021 của Ủy ban Dân tộc (nay là Bộ Dân tộc và Tôn giáo), giai đoạn 2021-2025, tỉnh Cao Bằng có 949 thôn đặc biệt khó khăn thuộc xã khu vực III, giảm 481 thôn so với giai đoạn 2016 - 2020, ngoài ra còn có 47 thôn đặc biệt khó khăn thuộc xã khu vực II, xã khu vực I, giảm 112 thôn so với giai đoạn trước.

Số lượng địa bàn đặc biệt khó khăn giảm mạnh đã tác động đến nguồn lực đầu tư phát triển kinh tế-xã hội của tỉnh, ảnh hưởng đến đời sống của người dân ở những địa bàn vừa thoát nghèo. Vì vậy, tháng 5/2023, HĐND tỉnh Cao Bằng đã thực hiện giám sát chuyên đề về việc thực hiện quy trình, thủ tục xác định xã khu vực III và thôn đặc biệt khó khăn.

Là Trưởng đoàn của các cuộc giám sát tại cơ sở, ông Bàn Quý Sơn - Trưởng Ban Dân tộc - HĐND tỉnh, cho biết, đoàn giám sát đã đến những xã vừa từ khu vực III sang khu vực I và những thôn không còn nằm trong diện đặc biệt khó khăn để nắm tình hình đời sống thực tiễn của đồng bào.

“Qua giám sát cho thấy, sự thay đổi danh sách địa bàn đặc biệt khó khăn đã tác động ngay đến các chính sách an sinh xã hội, vay vố, hỗ trợ sản xuất, bảo hiểm y tế…, trong khi đời sống người dân các địa bàn vừa thoát nghèo còn nhiều khó khăn so với mặt bằng chung của tỉnh nói riêng và cả nước nói chung”, ông Sơn chia sẻ.

Sau giám sát chuyên đề, trong Báo cáo kết quả giám sát số 182/BC-HĐND ngày 16/5/2023, Ban Dân tộc - HĐND tỉnh đã kiến nghị UBND tỉnh xây dựng, ban hành các chính sách đặc thù, bố trí nguồn lực phù hợp với mức độ khó khăn để triển khai; đồng thời kiến nghị Ban Dân tộc (nay là Sở Dân tộc và Tôn giáo) nghiên cứu, tham mưu để tỉnh ban hành chính sách phù hợp hỗ trợ hộ DTTS nghèo, cận nghèo đang cư trú tại các xã khu vực I, khu vực II…

Kinh nghiệm cho giai đoạn mới

Từ ngày 1/7/2025, tiếp tục thực hiện sáp nhập đơn vị hành chính và vận hành chính quyền địa phương 2 cấp, toàn tỉnh Cao Bằng còn 56 xã, phường. Trong bối cảnh mới, việc xác định địa bàn “lõi nghèo” càng có ý nghĩa quyết định đến việc triển khai chính sách dân tộc của tỉnh, nhất là thực hiện hợp phần thứ hai của Chương trình MTQG chung giai đoạn 2026-2035 vừa được Quốc hội thông qua tại kỳ họp thừ 10 vừa qua.

Thực hiện Nghị định số 272/2025/NĐ-CP của Chính phủ, tỉnh Cao Bằng đã tiến hành rà soát, phân định xã vùng đồng bào DTTS và miền núi giai đoạn 2026-2030. Kết quả phân định cho thấy, 56 xã, phường của tỉnh đều thuộc vùng đồng bào DTTS và miền núi, được UBND tỉnh phê duyệt tại Quyết định số 2003/QĐ-UBND ngày 25/11/2025.

Theo ông Bế Đăng Khoa, Giám đốc Sở Dân tộc và Tôn giáo tỉnh Cao Bằng, tỉnh đang triển khai rà soát, phân định xã theo trình độ phát triển, thôn đặc biệt khó khăn giai đoạn 2026-2030. Từ kinh nghiệm rút ra của giai đoạn trước, đối chiếu kỹ lưỡng các tiêu chí tại Nghị định số 272/2025/NĐ-CP và các văn bản hướng dẫn, Cao Bằng đặc biệt chú trọng khâu “đầu vào” cho các chương trình, dự án sẽ được triển khai trong giai đoạn tới.

Một vấn đề cần lưu ý là, hiện trên địa bàn tỉnh có một số xã khu vực I, khu vực II, khi sáp nhập với xã khu vực III sẽ có “độ vênh” trong phát triển. Trong khi đó, bộ tiêu chí phân định xã theo trình độ phát triển tại Nghị định số 272/2025/NĐ-CP chặt chẽ, yêu cầu cao hơn so với Quyết định số 33/2020/QĐ-TTg, dẫn tới trường hợp một số địa bàn dù còn rất khó khăn nhưng sẽ không nằm trong danh sách xã nghèo.

Hạ Lang là xã mới, được sáp nhập từ các xã: Thống Nhất, Thị Hoa và thị trấn Thanh Nhật của huyện Hạ Lang cũ. Theo ông Hoàng Thanh Sơn - Chủ tịch UBND xã Hạ Lang, sau sáp nhập, địa bàn xã Thống Nhất và xã Thị Hoa cũ vẫn là vùng “lõi nghèo” của xã.

“Dự kiến đến cuối năm 2025, tỷ lệ nghèo trên địa bàn thị trấn Thanh Nhật cũ chỉ còn 13,72%, nhưng ở Thống Nhất và chiếm 39,68% và Thị Hoa còn 35,06%”, ông Sơn cho biết.

Năm 2020, khi rà soát, phân định xã theo bộ tiêu chí tại Quyết định số 33/2020/QĐ-TTg, xã Thị Hoa thuộc khu vực I do đã đạt 19/19 tiêu chí nông thôn mới. Không được Chương trình MTQG 1719 đầu tư nên đến tháng 5/2023, xã chỉ còn duy trì được 13/19 tiêu chí, tỷ lệ nghèo tăng mạnh, dự kiến cuối năm 2025 chiếm tới 35,6%.

Theo Chủ tịch UBND xã Hạ Lang Hoàng Thanh Sơn, khi địa bàn không thuộc diện đặc biệt khó khăn, hộ nghèo, cận nghèo muốn phát triển sản xuất nhưng không được tiếp cận nguồn vốn vay ưu đãi. Ngoài ra, các chính sách an sinh khác cũng không được thu hưởng, nên việc giảm nghèo sẽ rất khó khăn.

Từ thực tiễn ở xã Hạ Lang cho thấy, trong bối cảnh sắp xếp đơn vị hành chính và triển khai giai đoạn 2026–2035 với bộ tiêu chí cao hơn, bài học xác định địa bàn “lõi nghèo” có ý nghĩa đặc biệt quan trọng. Chỉ khi nhận diện đúng mức độ khó khăn thực chất của từng địa bàn, gắn giám sát với điều chỉnh chính sách kịp thời, Cao Bằng mới có thể bảo đảm nguồn lực đầu tư được phân bổ công bằng, hiệu quả, tạo nền tảng vững chắc cho mục tiêu giảm nghèo bền vững và phát triển toàn diện vùng đồng bào DTTS và miền núi trong giai đoạn mới.