Chùa Cổ Am (xã Minh Châu, huyện Diễn Châu) được đánh giá là ngôi chùa đẹp nhất huyện Diễn Châu, và là một trong những ngôi chùa đẹp nhất tỉnh Nghệ An.

Trước hết về vị trí, chùa nằm trọn giữa một vùng quê thuần nông, với những cánh đồng lúa xanh rì, uốn lượn. Chùa nằm trong quần thể Di tích Lèn Hai Vai. Theo những Hán tự khắc trên cột đá trước chánh điện, thì chùa được xây dựng từ thời Hậu Lê, đến nay đã hơn 600 năm.

Phía sau chùa là ngọn núi đá thiên tạo, như càng làm cho không gian tâm linh thêm huyền bí. Ngay từ tên gọi “Cổ Am”, cũng đã gợi lên hình ảnh một am nhỏ xưa cũ, nơi các vị thiền sư tìm về tu hành giữa thiên nhiên bình yên.

Theo những ghi chép, vào cuối thời Hậu Lê, chùa được Nhân dân chuyển xuống chân lèn và đổi tên là Hương Phúc Tự. Tuy nhiên vào đời vua Minh Mạng thứ 11, chùa được chuyển về vị trí cũ với tên gọi Cổ Am tự như ngày nay.

Lịch sử hình thành chùa đã gắn với những sự kiện ghi dấu ấn lịch sử. Đó là trận  chiến Lê - Mạc của Lai Quận công Phan Công Tính và Mạc tướng Nguyễn Quyện dưới chân núi Hai Vai. Phút cuối dũng tướng phù Lê nổi tiếng đã bị vây trong vùng tử trận, nhưng không thể thoát ra mà tuẫn tiết để tỏ lòng hiếu trung. Sau này, Nhân dân thương tiếc lập đền thờ Phan tướng công tại làng Hào Kiệt (quê nhà) cách đó không xa, gọi là đền thờ thần Độc Lôi.

Qua những năm kháng chiến, chùa là nơi nghĩa quân bàn kế đánh giặc, cất dấu tài liệu, tích trữ lương thảo… Trước những giá trị lịch sử, tháng 12/1994, chùa Cổ Am được Bộ Văn hóa – Thông tin công nhận là Di tích lịch sử quốc gia.

Những thăng trầm trong biến thiên của thời cuộc khiến chùa xuống cấp, hư hỏng nhiều. Nhận thấy ý nghĩa và giá trị tâm linh của ngôi chùa, thầy chủ trì cùng bà con phật tử đã trùng tu, khôi phục lại chùa vào năm 2013, sau khi UBND tỉnh Nghệ An có chủ trương cho phép phục dựng.

Hôm nay, về lại Cổ Am tự, là một không gian linh thiêng của chốn tu hành. Những hạng mục đã hoàn thiện, như càng tôn thêm sự uy nghiêm khang trang, bề thế. Kiến trúc chùa mang đậm phong cách truyền thống với mái ngói cong vút, các bức tường gạch mộc, hành lang lát gạch Bát Tràng đỏ au.

Trung tâm chùa là Đại hùng Bảo điện, được thiết kế theo phong cách truyền thống Việt Nam, cao hai tầng, tầng trên là khu chính điện dành cho các nghi lễ thường ngày. Gian chính điện thờ Phật được bài trí trang nghiêm, với tượng Tam Thế Phật, tượng Bồ tát Quan Thế Âm và nhiều pho tượng cổ quý giá. Nổi bật nơi đây là bức tượng Phật Thích Ca Mâu Ni dát vàng cao hơn 5 mét.

Ngoài khu chính điện, chùa còn có nhà Tổ, lầu chuông và gác trống. Tăng đường chùa nằm phía sau Đại hùng Bảo điện, với thiết kế 3 tầng chia làm 3 khu rõ rệt. Kế bên là ngọn bảo tháp 5 tầng, với tổng diện tích 720 mét vuông.

Vườn La hán nằm phía hông chính điện, dưới chân núi, là tượng đức Phật Thích Ca bằng phù điêu, khắc trực tiếp lên bề mặt núi đá, xung quanh Phật đài bố trí 18 vị La hán bằng đá xanh. Bước nhẹ theo những lối đi lên núi, là động Như Ý được tôn trí một bảo tượng Quán Âm và một tượng ngài Cấp Cô Độc. Điểm nhấn ở trên ngọn núi này là bức tượng Quan Âm lớn bậc nhất tại Nghệ An. Điều đặc biệt, bức tượng này có 3 mặt hướng về 3 phía khác nhau vô cùng độc đáo.

Từ lâu, chùa là điểm đến tâm linh của đông đảo Phật tử thập phương. Vãn cảnh chùa, tham gia các hoạt động đại lễ ở chùa như lễ Vu Lan, lễ Phật đản… như càng khiến cho lòng người thêm thanh thản trong cuộc sống xô bồ, bon chen.

Đại đức Thích Tâm Thành - Trụ trì chùa Cổ Am chia sẻ: Không chỉ dừng lại ở các nghi lễ Phật giáo, chùa Cổ Am còn là trung tâm của các hoạt động thiện nguyện và giáo dục phật pháp. Nhà chùa thường xuyên tổ chức khóa tu một ngày an lạc, các lớp học giáo lý cho thanh thiếu niên Phật tử và các chương trình từ thiện giúp đỡ người nghèo trong vùng.

Với những ai tìm về sự bình yên trong tâm hồn, chùa Cổ Am là chốn dừng chân lý tưởng. Hạt giống thiện tâm được nhà chùa gieo trồng từ các buổi tụng kinh, pháp thoại và khóa tu, phật tử và khách thập phương được học hỏi giáo lý nhà Phật, thấu hiểu sâu sắc hơn về nhân quả, vô thường và con đường chuyển hóa khổ đau thành an lạc. Đó cũng là nơi vun bồi đạo đức xã hội, nơi mọi người được thắp sáng niềm tin vào những giá trị bền vững của chân - thiện - mỹ để sống yêu thương hơn, bao dung hơn.