Tranh chấp đất kéo dài

Đăk Nông là tỉnh được thành lập ngày 1/1/2004, trên cơ sở tách 6 huyện phía Nam của tỉnh Đăk Lăk. Như vậy, khi vừa thành lập, tỉnh Đăk Nông đã bắt tay vào thực hiện Nghị quyết số 28-NQ/TW ngày 16/6/2003 của Bộ Chính trị khóa IX về tiếp tục sắp xếp, đổi mới và phát triển nông, lâm trường quốc doanh (NLTQD).

Theo văn bản số 2365/TB-TTCP ngày 31/12/2019 của Thanh tra Chính phủ thông báo kết luận thanh tra việc chấp hành pháp luật trong công tác quản lý, sử dụng đất nông, lâm nghiệp (NLN) trên địa bàn Đăk Nông, tại thời điểm năm 2007, toàn tỉnh có 17 công ty NLN - tiền thân là các NLTQD đã được sắp xếp lại. Tổng diện tích đất do 17 công ty NLN này quản lý là hơn 310,8 nghìn ha.

Do buông lỏng quản lý nên diện tích đất rừng giao cho các công ty NLN trên địa bàn tỉnh Đăk Nông liên tục bị xâm chiếm; thậm chí có đơn vị để mất hơn ½ diện tích được giao quản lý, bảo vệ và sử dụng. Kết luận của Thanh tra Chính phủ đã chỉ đích danh, tính đến tháng 5/2018, Công ty TNHH MTV cao su Phú Riềng được giao hơn 8.261 ha nhưng đã để hơn 4.806 ha bị xâm chiếm (tỷ lệ 58,16%); Công ty TNHH MTV lâm nghiệp Đức Hòa được giao hơn 10.338 ha, nhưng “bỏ rơi” gần 5.384 ha (tỷ lệ 52,07%); Công ty TNHH MTV lâm nghiệp Đăk Mang (nay là Ban Quản lý rừng phòng hộ Đăk Mang) làm mất gần 2.347 ha trong tổng số hơn 6.567 ha được giao quản lý (tỷ lệ 35,7%);…

Sau khi Thanh tra Chính phủ có văn bản số 2365/TB-TTCP ngày 31/12/2019, tài nguyên đất rừng trên địa bàn tỉnh Đăk Nông do các công ty NLN quản lý, tiếp tục bị xâm hại. Thông tin được đưa ra tại cuộc làm việc của Ban Chỉ đạo giải quyết các vấn đề tồn tại trong lĩnh vực lâm nghiệp, quản lý đất lâm nghiệp tỉnh Đăk Nông ngày 11/8/2022 cho thấy, hiện toàn tỉnh có trên 16.600 ha đất do các công ty lâm nghiệp Nhà nước, ban quản lý rừng phòng hộ, rừng đặc dụng và chủ rừng khác quản lý đang bị lấn chiếm.

Hệ lụy của việc buôn lỏng quản lý không chỉ làm tài nguyên đất bị xâm chiếm, mà còn khiến tình trạng tranh chấp đất kéo dài, làm mất an ninh trật tự tại địa phương. Chỉ tính tại tiểu khu 1522, thuộc địa giới hành chính xã Quảng Trực (huyện Tuy Đức), do Công ty TMHH MTV lâm nghiệp Nam Tây Nguyên quản lý, trong tháng 8/2022 đã xảy ra nhiều vụ xô xát giữa một số đối tượng lấn chiếm đất rừng và lực lượng bảo vệ rừng. Đỉnh điểm nhất là vào ngày 4/8/2022, một cán bộ quản lý bảo vệ rừng của Công ty TNHH MTV lâm nghiệp Nam Tây Nguyên bị một đối tượng chém vào cánh tay, phải nhập viện cấp cứu.

Không chỉ xảy ra tranh chấp giữa người dân với các công ty NLN mà còn diễn biến rất căng thẳng giữa người dân với người dân. Đơn cử tại tiểu khu 1525, thuộc xã Đắk Ngo (huyện Tuy Đức), trước do Công ty Lâm nghiệp Quảng Tín quản lý, thường xuyên xảy ra các vụ phá hoại cây trồng lẫn nhau. Điển hình là tối ngày 27/2/2022, rẫy cà phê và điều của gia đình chị Vàng Thị Xua (trú bon Điêng Đu, xã Đăk Ngo) bị kẻ xấu phun thuốc diệt cỏ thiệt hại toàn bộ.

Cùng với tình trạng bị phá hoại vườn cây, nhiều người còn bị kẻ xấu hành hung khi ở lại trong rẫy một mình. Như trường hợp của ông Lộ Văn Phải có đất canh tác tại tiểu khu 1525; trong quá trình canh tác ở lại rẫy, ông Phải đã nhiều lần bị các đối tượng lạ mặt tới đe dọa, hành hung, đốt chòi rẫy.

“Bỏ rơi” đất là mất rừng

Không chỉ ở Đăk Nông mà tài nguyên đất có nguồn gốc do các NLTQD quản lý, bảo vệ bị xâm hại diễn ra ở tất cá các địa phương trên cả nước. Theo Báo cáo số 958/BC-UBTVQH13 ngày 16/10/2015 của Ủy ban Thường vụ Quốc hội (UBTVQH) khóa XIII, tại thời điểm năm 2004, có 39/53 tỉnh, thành phố có các NLT bị lấn chiếm đất đai, với diện tích 297.678ha (đất NT là 33.309 ha, đất LT là 264.369 ha). Đồng thời, tại 24/53 tỉnh, thành phố có tranh chấp đất đai ở các NLT, với diện tích 61.038 ha (đất NT 2.238 ha, đất LT 58.800 ha)

Đến năm 2015, theo Báo cáo số 958/BC-UBTVQH13, cả nước có 54 công ty NLN, ban quản lý rừng đang vi phạm chính sách đất đai; trong đó diện tích có tranh chấp 18.315 ha; 76 đơn vị xảy ra tình trạng lấn chiếm, với diện tích 59.668 ha. Trong báo cáo này, UBTVQH khóa XIII cũng nhận định, qua giám sát cho thấy diện tích bị lấn chiếm, tranh chấp ở các địa phương lớn hơn rất nhiều.

Tài nguyên đất có nguồn gốc từ các NLTQD tiếp tục bị xâm hại sau thời điểm UBTVQH khóa XIII tiến hành giám sát. Thông tin tại Hội nghị triển khai Đề án tăng cường quản lý đối với đất đai có nguồn gốc từ các NLTQD do Bộ Tài nguyên và Môi trường tổ chức ngày 25/12/2021 cho thấy, tổng diện tích đất có nguồn gốc từ các NLTQD bị lấn chiếm, đang có tranh chấp là 158.009 ha – tăng gấp đôi so với thời điểm năm 2015.

Tài nguyên đất bị xâm hại kéo theo hệ lụy mất rừng, nhất là diện tích rừng đầu nguồn, rừng phòng hộ. Theo thống kê của Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn, trong vòng 10 năm từ năm 2010 đến năm 2020, diện tích rừng trên cả nước đã bị mất khoảng 500.000 ha. Tại khu vực Tây Nguyên trong giai đoạn này, rừng đã bị mất hơn 300.000 ha; tốc độ mất rừng tự nhiên bình quân vào khoảng 46.000 ha/năm.

Riêng tỉnh Đăk Nông, từ năm 2003 đến năm 2020 đã để mất hàng chục nghìn ha rừng. Diện tích rừng bị mất nhiều nhất trong giai đoạn 2003 – 2010 và giản dần trong các giai đoạn tiếp theo (giai đoạn 2011 -2015 mất 3.868,3ha, giai đoạn 2016 – 2020 mất 729 ha). Chỉ tính diện tích rừng giao cho Viện Khoa học lâm nghiệp Nam Trung bộ và Tây nguyên quản lý, sử dụng, giai đoạn 2003 – 2020 đã bị mất hơn 2.000ha; trong đó giai đoạn từ năm 2003 đến tháng 1/2015 để mất hơn 1.800ha; từ tháng 2/2015 đến tháng 12/2020 để mất hơn 230ha.

Các công ty lâm nghiệp ở Đăk Nông là những chủ rừng để mất nhiều diện tích rừng. Kết luận của Thanh tra Chính phủ chỉ rõ, từ năm 2004 đến tháng 1/2018, có 7/14 Công ty lâm nghiệp trên địa bàn tỉnh này làm mất hơn 8.520 ha rừng; trong đó có hơn 420 ha rừng phòng hộ, hơn 7.921 ha rừng tự nhiên sản xuất,…

Mất rừng là có thực, nhưng còn tài nguyên đất? Thực tế, diện tích đất được giao cho các công ty NLN vẫn còn đó, chỉ là chuyển quyền sử dụng cho các cá nhân, tổ chức khác.

Đúng như ông Huỳnh Ngọc Sơn, nguyên Phó Chủ tịch Quốc hội (khóa XIII) đã nhận định tại phiên thảo luận về Báo cáo Kết quả giám sát việc thực hiện chính sách, pháp luật về quản lý và sử dụng đất đai tại các nông, lâm trường quốc doanh giai đoạn 2004 - 2014, sáng 22/9/2015. 7 năm trước, ông Sơn đã nói: “Đoàn giám sát tính kỹ xem, mất đất rất nhiều vì nhiều diện tích thuộc tư nhân, sổ đỏ hết rồi, không còn của chung nữa”.

Việc buông lỏng quản lý tài nguyên đất có nguồn gốc từ các NLTQD đã dẫn đến tình trạng nguồn lực đất đai bị bỏ không cũng như những sai phạm trong quản lý đất đai. Trong khi hàng trăm nghìn hộ đồng bào DTTS sinh sống trên các lâm phần lại không có đất sản xuất, chính sách hỗ trợ đất sản xuất cho đồng bào DTTS được triển khai liên tục, kéo dài từ năm 2004 đến nay vẫn chưa thể “về đích”.

Báo Dân tộc và Phát triển sẽ phản ánh nội dung này trong số báo tiếp theo.