Công trình nghiên cứu về tri thức bản địa của người Hà Nhì (Lào Cai) đã làm nổi bật những giá trị của tri thức bản địa được truyền lại qua nhiều thế hệ trong các cộng đồng, là sự tương tác giữa di sản văn hóa, trí tuệ sinh thái và các thách thức môi trường hiện nay. Hệ thống tri thức này tồn tại giúp các cộng đồng vượt qua những thách thức trong nhiều thế kỉ, tiếp tục phát huy tác dụng trong bối cảnh mới và khẳng định vai trò của kiến ​​thức sinh thái truyền thống trong việc quản lý tài nguyên thiên nhiên bền vững.

Công trình nghiên cứu mang tên “Khám phá giá trị di sản của tri thức bản địa về sử dụng và quản lý bền vững tài nguyên rừng của người Hà nhì ở tỉnh Lào Cai, Việt Nam, trong bối cảnh biến đổi khí hậu”, do Tiến sĩ Lưu Đàm Ngọc Anh (Bảo tàng Thiên nhiên Việt Nam) chủ trì. Công trình mới đây được xuất bản trong ấn phẩm mới của UNESCO mang tên “Bảo tồn Di sản văn hóa phi vật thể và Hành động khí hậu tại khu vực châu Á-Thái Bình Dương”.

Theo UNESCO, trong bối cảnh khí hậu toàn cầu ngày càng biến động tiêu cực gây nhiều tổn thất trên phương diện toàn cầu, nhiều cộng đồng đã tìm lại cũng như dựa vào nguồn tri thức - thực hành di sản để ứng dụng vào giải pháp ứng phó và giảm nhẹ thiên tai. Đây là cách tiếp cận vừa góp phần gìn giữ văn hóa bản địa, vừa bảo đảm sự tiếp nối qua nhiều thế hệ, đồng thời thể hiện mối liên hệ chặt chẽ giữa bảo tồn di sản và bảo vệ môi trường. Tri thức bản địa đã được quốc tế công nhận là một công cụ hiệu quả trong việc tăng cường khả năng ứng phó biến đổi khí hậu.

Nhóm nghiên cứu đã tiến hành điều tra nghiên cứu tại xã Y Tý, huyện Bát Xát, tỉnh Lào Cai (cũ), nay là xã Y Tý, tỉnh Lào Cai (mới) về tri thức sử dụng và quản lý tài nguyên rừng của người Hà Nhì đen tại khu vực. Tại đây, đồng bào Hà Nhì đã duy trì độ che phủ rừng, bảo vệ diện tích rừng nguyên sinh một phần nhờ vào hệ thống luật tục, tín ngưỡng và tri thức thực vật dân tộc học có giá trị. Họ phân loại rừng thành nhiều nhóm theo mục đích, trong đó rừng thiêng đóng vai trò quan trọng trong điều tiết nguồn nước, chống xói mòn và giữ gìn đa dạng sinh học, và được bảo vệ nghiêm ngặt bằng các luật tục làng bản kết hợp với các quy định về quản lý sử dụng rừng của Nhà nước.

Những tri thức này phản ánh sự gắn bó mật thiết giữa con người và thiên nhiên, đồng thời chứng minh rằng di sản văn hóa phi vật thể có thể trở thành giải pháp thiết thực trong ứng phó biến đổi khí hậu. Nhờ đó, cộng đồng Hà Nhì đã giảm thiểu đáng kể tác động của các hiện tượng khắc nghiệt như lũ quét, sạt lở, đồng thời gìn giữ nguồn nước và rừng đầu nguồn điều hòa khí hậu.

Nghiên cứu được UNESCO lựa chọn công bố bởi tính độc đáo, phương pháp tiếp cận liên ngành - kết hợp nghiên cứu thực vật học và nhân học - nhằm làm rõ vai trò của di sản vừa là nguồn lực tinh thần, vừa là cơ sở vật chất giúp cộng đồng tăng cường sức chống chịu trước tác động của biến đổi khí hậu, định hình những chiến lược phát triển bền vững, hài hòa giữa bảo tồn tri thức, bảo vệ môi trường và phát triển bền vững.