Đền Hùng, nơi hội tụ hồn thiêng sông núi, nơi gắn kết hai tiếng đồng bào luôn dang rộng vòng tay chào đón mọi con dân đất Việt hành hương về Nghĩa Lĩnh. Tín ngưỡng thờ cúng Hùng Vương, Di sản văn hóa phi vật thể được UNESCO công nhận đã và đang phát huy giá trị và trở thành nét văn hóa đặc sắc của nhân loại.

Sức sống của tín ngưỡng thờ cúng Hùng Vương

Từ xa xưa, tín ngưỡng thờ cúng Hùng Vương ăn sâu vào tiềm thức mỗi người dân đất Việt, tạo nên giá trị to lớn gắn kết nghĩa đồng bào và có sức sống lâu bền từ đời này qua đời khác, là điểm tựa tinh thần tạo nên sức mạnh trường tồn của dân tộc.

Tín ngưỡng ấy ngày càng có vị trí quan trọng trong đời sống tâm linh, mang giá trị tinh thần sâu đậm về tình cảm, lòng tự tôn và tự hào dân tộc. Xuyên suốt chiều dài lịch sử, tín ngưỡng này đã trở thành điểm tựa tinh thần, đức tin vào sự linh thiêng huyền diệu của tổ tiên để người dân đất Việt thắt chặt khối đại đoàn kết toàn dân, chung sức chiến thắng thiên tai, giặc ngoại xâm, bảo vệ giang sơn bờ cõi.

Theo các nhà nghiên cứu, tín ngưỡng thờ cúng Hùng Vương thuộc văn hóa tín ngưỡng thờ tổ tiên của dân tộc Việt Nam. Các Vua Hùng được Nhân dân lập đền thờ chính tại núi Nghĩa Lĩnh, xã Hy Cương, thành phố Việt Trì, tỉnh Phú Thọ.

Theo thống kê của Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch, cả nước có 1.417 di tích thờ Hùng Vương và các nhân vật thời Hùng Vương. Riêng tại Phú Thọ có 345 di tích gắn với các làng thờ cúng Hùng Vương, trong đó Khu di tích lịch sử quốc gia đặc biệt Đền Hùng là trung tâm thực hành tín ngưỡng thờ cúng Hùng Vương lớn nhất cả nước.

Các di tích thờ Hùng Vương cùng với các nghi thức, lễ hội được trải dài khắp cả ba miền Bắc, Trung, Nam. Cùng với cả nước, để tri ân công đức tổ tiên các Vua Hùng, vào ngày 10 tháng 3 âm lịch hằng năm, kiều bào ta ở nước ngoài tổ chức Lễ Giỗ tổ Hùng Vương, lập ban thờ Quốc Tổ Hùng Vương tại văn phòng đại sứ quán và lãnh sự quán các quốc gia để đáp ứng nhu cầu hướng về tổ tiên, quốc gia dân tộc.

Theo ông Nguyễn Đắc Thủy, Giám đốc Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch tỉnh Phú Thọ, sự lan tỏa mạnh mẽ và sức sống mãnh liệt của tín ngưỡng thờ cúng Hùng Vương và thờ cúng tổ tiên thể hiện rõ giá trị đạo đức truyền thống của người Việt Nam được gìn giữ, lưu truyền từ thế hệ này sang thế hệ khác.

Với các giá trị đặc trưng đó, ngày 06/12/2012, UNESCO chính thức ghi danh tín ngưỡng thờ cúng Hùng Vương ở Phú Thọ là Di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại. Trong đó, Giỗ Tổ Hùng Vương và Lễ hội Đền Hùng là đỉnh cao của truyền thống đền ơn đáp nghĩa, uống nước nhớ nguồn, ăn quả nhớ người trồng cây.

Ngày Giỗ Tổ Hùng Vương là một hiện tượng lịch sử độc đáo hiếm có so với nhiều quốc gia dân tộc trên thế giới. Tín ngưỡng thờ cúng Hùng Vương không chỉ thể hiện trong đời sống văn hóa tâm linh và còn trở thành đạo lý “Uống nước nhớ nguồn” biết ơn những bậc tiền nhân có công dựng nước.

Nguồn sức mạnh tâm linh của Giỗ Tổ Hùng Vương như lời hiệu triệu từ trái tim mỗi con Lạc cháu Hồng hướng về nguồn cội, về Tổ quốc với hai tiếng “đồng bào” thiêng liêng và gần gũi.

Giỗ Tổ Hùng Vương cũng là dịp để mọi người dân từ Bắc chí Nam, miền xuôi hay miền ngược, người Kinh hay dân tộc thiểu số, theo tôn giáo hoặc không theo tôn giáo, ở trong nước hay ở nước ngoài cùng hướng về Đất Tổ, nơi hội tụ khí thiêng sông núi thành kính thắp nén tâm hương tri ân công lao dựng nước của các Vua Hùng, chung vai góp sức gìn giữ, dựng xây giang sơn giàu đẹp thỏa ước nguyện tiền nhân.

Về nơi thờ tổ tiên của dân tộc không chỉ là về với cội nguồn mà còn là cuộc hành hương về với đức tin truyền thống, vào sự linh thiêng huyền diệu của tổ tiên, của hồn thiêng sông núi. Cũng chính nhờ có đức tin và sự tôn thờ bất diệt trong tâm thức của mỗi người con đất Việt đối với tổ tiên ông bà, cha mẹ đến các Vua Hùng, mà trong các thời kỳ lịch sử, sức mạnh của dân tộc đã được nhân lên gấp bội.

Bà Phạm Thị Hoàng Oanh, Phó Giám đốc Khu di tích lịch sử Đền Hùng cho biết, những năm qua, tỉnh Phú Thọ đã xây dựng chương trình hành động quốc gia về bảo vệ và phát huy giá trị của tín ngưỡng thờ cúng Hùng Vương ở Phú Thọ. Trong đó, Đền Hùng được xác định là trung tâm thực hành tín ngưỡng thờ cúng Hùng Vương lớn nhất và lâu đời nhất trong tiến trình phát triển lịch sử của dân tộc Việt Nam.

Vì vậy, việc tổ chức đa dạng các hoạt động nhằm giới thiệu đậm nét về tín ngưỡng thờ cúng Hùng Vương đến đông đảo người dân đang được Phú Thọ đặc biệt quan tâm. Hằng năm, tỉnh tổ chức nhiều hoạt động giới thiệu và quảng bá đậm nét về di sản văn hóa tín ngưỡng thờ cúng Hùng Vương để Nhân dân hiểu thêm về giá trị to lớn của di sản văn hóa độc đáo này.

Lan tỏa các giá trị văn hóa

Những ngày này, trên địa bàn thành phố Việt Trì và Khu di tích lịch sử Đền Hùng diễn ra nhiều nghi lễ và hoạt động văn hóa, nghệ thuật mang đậm dấu ấn thời đại Hùng Vương mà điểm nhấn là hai di sản văn hóa được UNESCO ghi danh là “Tín ngưỡng thờ cúng Hùng Vương” và hát xoan Phú Thọ. Trong đó, phần lễ diễn ra trang trọng, thành kính mang tính cộng đồng, bảo đảm an toàn, văn minh, tiết kiệm.

Các hoạt động phần hội gắn kết chặt chẽ với các sự kiện văn hóa, thể thao và du lịch tạo thành chuỗi hoạt động Tuần Văn hóa-Du lịch Đất Tổ; thể hiện bản sắc văn hóa độc đáo vùng Đất Tổ, tạo sức hấp dẫn, tính cạnh tranh thu hút khách du lịch, quảng bá rộng rãi tiềm năng, thế mạnh tài nguyên du lịch văn hóa Phú Thọ.

Là nơi thực hành tín ngưỡng thờ cúng lớn và độc đáo nhất cả nước, những năm qua, Phú Thọ đã đầu tư xây dựng Khu di tích lịch sử Đền Hùng ngày càng khang trang, sạch đẹp; lễ hội Đền Hùng ngày càng văn minh, mẫu mực, bảo đảm các điều kiện tốt nhất cho người dân khi về dâng hương tưởng niệm các Vua Hùng.

Tính từ ngày mồng 1/3 âm lịch đến nay, Đền Hùng đã đón hàng chục nghìn lượt khách từ khắp mọi miền Tổ quốc và kiều bào ta ở nước ngoài về dâng hương tưởng niệm các Vua Hùng.

Ông Phạm Văn Thiết, 64 tuổi ở Sóc Sơn, Hà Nội cho biết, nhiều năm nay, năm nào ông và con cháu cũng về Đền Hùng dâng hương tưởng niệm các Vua Hùng. Đền Hùng ngày càng khang trang, xứng đáng là nơi thờ cúng tổ tiên của cả dân tộc. Đặc biệt khi về đây trong những ngày này, gia đình còn được tham gia nhiều hoạt động văn hóa đặc sắc mang đậm dấu ấn thời đại Hùng Vương.

Còn anh Đặng Thanh Tùng, 30 tuổi ở Huyện đoàn Bàu Bàng, tỉnh Bình Dương cho biết thêm, đây là lần đầu tiên anh được đặt chân đến Đền Hùng. Đền Hùng thật khang trang, sạch đẹp. Ngoài các nghi lễ anh được tham dự như Lễ Giỗ Đức Quốc Tổ Lạc Long Quân và Lễ dâng hương tưởng niệm Tổ Mẫu Âu Cơ, anh còn được hòa mình vào dòng chảy văn hóa vùng đất Tổ mang đậm dấu ấn thời Hùng Vương như trình diễn hát xoan; hội thi bơi trải trên hồ công viên Văn Lang... cùng nhiều hoạt động diễn xướng dân gian và các trò chơi truyền thống khác.

Ông Phạm Khắc Đạt, Giám đốc Khu di tích lịch sử Đền Hùng thông tin, để tạo điều kiện tốt nhất cho đồng bào và du khách về với Đền Hùng, họ đã chỉnh trang cảnh quan tổng thể Khu di tích lịch sử Đền Hùng, bảo đảm cảnh quan, môi trường khu vực tổ chức lễ hội luôn xanh, sạch, đẹp; tăng cường công tác quản lý các hoạt động bán hàng và kinh doanh dịch vụ; ngăn chặn, xử lý các đối tượng bán hàng rong gây phản cảm và bức xúc cho du khách; bảo trì, duy tu, sửa chữa các công trình hạ tầng trong khu; tăng cường công tác kiểm tra liên ngành các hoạt động, dịch vụ văn hóa, thể thao và du lịch, quảng cáo nhằm bảo đảm an ninh trật tự, an toàn...

Ông Nguyễn Huy Ngọc, Phó Chủ tịch Ủy ban nhân dân tỉnh Phú Thọ, Trưởng Ban Tổ chức Giỗ Tổ Hùng Vương và Tuần Văn hóa-Du lịch đất Tổ năm 2025 cho biết, hằng năm, vào ngày 10/3 âm lịch, tỉnh Phú Thọ vinh dự đón hàng triệu lượt du khách thập phương đến dâng hương, tưởng nhớ các Vua Hùng.

Với những nỗ lực không ngừng, tỉnh đã nâng tầm công tác tổ chức Giỗ Tổ Hùng Vương và Tuần Văn hóa-Du lịch đất Tổ trở thành một lễ hội mẫu mực, trang trọng, mang đậm bản sắc dân tộc.

Trong đó, đặc biệt chú trọng không để xảy ra tình trạng ùn tắc giao thông, không để các cơ sở kinh doanh tăng giá tùy tiện hay “chặt chém” du khách. Các đơn vị kinh doanh dịch vụ phải công khai niêm yết giá, bảo đảm minh bạch.

Ngoài ra, tỉnh cũng quyết liệt ngăn chặn tình trạng người lang thang gây ảnh hưởng đến hình ảnh trang nghiêm của lễ hội, đồng thời duy trì trật tự, hạn chế thấp nhất tình trạng chen lấn, xô đẩy, tạo điều kiện cho đồng bào cả nước tham gia lễ hội an toàn, trang nghiêm và thành kính.