Nét văn hóa truyền thống được gìn giữ và lan tỏa

Múa sênh tiền, dân ca, cây khèn là những yếu tố không thể thiếu trong đời sống tinh thần của đồng bào dân tộc Mông, đặc biệt là trong các dịp lễ hội. Với sự hỗ trợ từ Nghị quyết số 06 của HĐND tỉnh Lào Cai về phát triển du lịch giai đoạn 2021-2025, vùng cao nguyên trắng Bắc Hà có điều kiện để bảo tồn và phát huy giá trị tinh hoa văn hóa truyền thống, trong đó có múa sênh tiền, một điệu múa cổ truyền đang dần trở thành sản phẩm du lịch hấp dẫn.

Vào mỗi tối thứ Bảy và sáng Chủ Nhật hằng tuần, hình ảnh các chàng trai, cô gái Mông trong trang phục rực rỡ biểu diễn múa sênh tiền tại chợ đêm và chợ phiên Bắc Hà đã trở nên quen thuộc với du khách. Các buổi biểu diễn thường diễn ra tại sân khấu chợ đêm và khu trưng bày, giao lưu văn hóa dân tộc Mông mang tên Haim Yang, do anh Giàng A Hải, Chủ tịch Câu lạc bộ (CLB) văn nghệ dân gian Hồng Mi sáng lập và điều hành.

Múa gậy sênh tiền là một phần trong bộ 18 binh khí truyền thống của người Mông gồm: khèn, chùy, đao, kiếm, gậy… Từ xưa, điệu múa gắn với nghi thức lễ hội, diễn xướng để xua đuổi tà ma, bảo vệ bản làng. Một bài múa truyền thống có đủ 18 người, mỗi người một đạo cụ, phối hợp ăn ý theo nhịp khèn và trống.

Anh Giàng A Hải, Chủ tịch Câu lạc bộ Văn nghệ dân gian Hồng Mi

Thành viên CLB đều là những người trẻ như Vàng Thị Dín (18 tuổi, thôn Bản Phố 2) hay Vừ Seo Sèng (24 tuổi, thôn Quán Dín Ngài, xã Bản Phố). Cả hai gắn bó với múa sênh tiền hơn 5 năm, học qua lớp truyền dạy cộng đồng, từ người thân, bạn bè và các hoạt động văn nghệ trường học, lễ hội như Say Sán hay tang lễ, ma khô… Nhờ đam mê và kiên trì, các em còn biết múa khèn, thổi sáo và hát dân ca. CLB thường xuyên biểu diễn tại các sự kiện văn hóa lớn, trở thành điểm nhấn của chợ đêm Bắc Hà.

Dù mức hỗ trợ khoảng 100.000 đồng/người/buổi, chỉ đủ cho chi phí cơ bản, nhưng với những người trẻ như Dín và Sèng thì điều ý nghĩa nhất, là được góp sức giữ gìn văn hóa truyền thống. Trong mỗi buổi diễn, họ không chỉ biểu diễn mà còn giao lưu, dạy múa cho du khách, đặc biệt là các bạn trẻ yêu văn hóa dân tộc.

Từ truyền thống đến biểu diễn phục vụ du lịch

Múa sênh tiền không chỉ độc đáo về hình thức mà còn giàu chiều sâu văn hóa, gắn bó mật thiết với đời sống tâm linh người Mông. Gậy sênh tiền làm từ tre hoặc trúc dài khoảng 1 - 1,2m, có ba khấu đục lỗ xâu các đồng xu tạo âm thanh vui tai. Một khấu gậy không đục lỗ dùng làm tay cầm. Để tăng phần sinh động, hai đầu gậy thường buộc thêm tua chỉ nhiều màu.

Âm thanh "tinh teng", "leng keng" vang lên khi gậy di chuyển theo điệu múa tạo nên nét đặc trưng không thể trộn lẫn. Theo anh Giàng A Hải, múa gậy sênh tiền là một phần trong bộ 18 binh khí truyền thống của người Mông gồm: khèn, chùy, đao, kiếm, gậy… Từ xưa, điệu múa gắn với nghi thức lễ hội, diễn xướng để xua đuổi tà ma, bảo vệ bản làng. Các động tác như xoay người, đá chân, di chuyển nhanh nhẹn vừa đẹp mắt vừa mang dấu ấn võ thuật cổ truyền. Một bài múa truyền thống có đủ 18 người, mỗi người một đạo cụ, phối hợp ăn ý theo nhịp khèn và trống.

Ngày nay, múa sênh tiền được giản lược, cải biên để phù hợp với hoạt động lễ hội, biểu diễn văn nghệ và phục vụ du lịch. Dù không còn giữ nguyên hình thức nghi lễ cổ, các bài múa vẫn giữ được cái hồn truyền thống. Mỗi bài thường bắt đầu bằng 11 nhịp cơ bản rồi phát triển thành các động tác linh hoạt, tùy vào sự sáng tạo và kỹ năng người múa. Khi biểu diễn, người múa vừa giữ nhịp vừa vuốt đồng xu, đưa gậy chạm nhẹ vào vai, tay, chân… tạo nên những âm thanh rộn ràng, biểu cảm.

CLB Khèn Mông Bắc Hà - tiền thân của CLB Hồng Mi là nơi gìn giữ và phát triển nhiều giá trị văn hóa như múa sênh tiền, múa khèn, hát dân ca. Thành viên không chỉ có người dân bản địa mà còn có học sinh, giáo viên, cán bộ văn hóa cùng chung tay gìn giữ di sản.

Tại các trường học vùng cao Bắc Hà, Si Ma Cai, giáo viên tranh thủ giờ giải lao dạy học sinh các động tác cơ bản. Nhờ vậy, nhiều em học sinh THPT từ cấp hai đã có thể múa thuần thục. Trong các dịp lễ Tết, hội làng, hội xuân, điệu múa sôi nổi cùng tiếng khèn da diết và sắc màu rực rỡ của trang phục truyền thống đã tạo nên không khí đoàn kết, tươi vui khắp bản làng.

Giữ hồn văn hóa, hút hồn du khách

Không chỉ là một loại hình biểu diễn nghệ thuật, múa sênh tiền còn phản ánh đời sống văn hóa, tín ngưỡng, sự sáng tạo của người Mông. Trong tang lễ hay lễ nghi cổ truyền, múa sênh tiền vẫn được gìn giữ, với các quy định như đi vòng 7 lần (nữ) hoặc 9 lần (nam) quanh nhà tiễn biệt người đã khuất, thể hiện lòng hiếu đạo và tình cảm cộng đồng sâu sắc.

Sự hiện diện của múa sênh tiền trong không gian du lịch đã thổi luồng sinh khí mới vào di sản. Chị Nguyễn Như Quỳnh, du khách từ Hà Nội chia sẻ: “Tôi và nhóm bạn thường đến Bắc Hà mỗi cuối tuần, nhất là vào mùa hoa mận, lê hay mùa quả chín. Lên đây không chỉ để tận hưởng không khí trong lành mà còn để xem múa khèn, múa sênh tiền rất độc đáo và hấp dẫn. Âm thanh gậy sênh tiền nghe vui tai, động tác múa đẹp mắt, cuốn hút”.

Hiện nay, nhiều đội biểu diễn múa sênh tiền đã được thành lập phục vụ khách du lịch. Màn đồng diễn của 600 học sinh dân tộc Mông vùng cao Bắc Hà trong một lễ hội vừa qua là minh chứng sống động cho sức lan tỏa của điệu múa cổ truyền.

Cùng với sự hỗ trợ của chính quyền và ngành Văn hóa, múa sênh tiền đang tiếp tục được gìn giữ và phát huy, trở thành linh hồn trong các lễ hội mùa Xuân, hội làng và chương trình du lịch cộng đồng. Những nhịp gậy vang lên rộn ràng như lời mời gọi du khách đến với Bắc Hà - cao nguyên trắng Lào Cai, nơi văn hóa và con người hòa quyện làm nên một bản sắc rất riêng của miền sơn cước.