Ruộng bậc thang ở Lào Cai là kỳ tích nông nghiệp được hun đúc từ bàn tay khéo léo và sự kiên trì của các dân tộc Mông, Dao, Tày, Giáy... Trên những triền núi dốc đứng, họ biến đất đá thành những nấc thang vươn lên trời cao, dẫn nước từ khe suối để nuôi dưỡng mùa màng.

Tạo nên một hệ sinh thái nông nghiệp bền vững. Ruộng bậc thang vì thế không chỉ là công cụ sản xuất mà còn là sự sáng tạo, thích nghi và minh chứng cho sức lao động bền bỉ, cho khát vọng chinh phục thiên nhiên khắc nghiệt. Qua bàn tay con người, đất và nước được “làm bạn”, tạo nên mùa màng no ấm và biểu tượng trường tồn của sự sống nơi đại ngàn.

Không chỉ là công trình canh tác, ruộng bậc thang Lào Cai còn là bức tranh văn hóa sống động, kết tinh tập quán của nhiều cộng đồng dân tộc. Mỗi dân tộc có tập tục riêng gắn với mùa vụ, người Mông ở Sa Pa, Mù Cang Chải, Trạm Tấu thường tổ chức lễ cúng thần lúa để cầu mong vụ mùa năng suất. 

Trong khi người Dao ở Y Tý lại có những điệu múa truyền thống trong ngày hội xuống đồng. Người Hà Nhì với truyền thống cúng rừng để mưa thuận gió hoà, đất đai tươi tốt... Những nghi lễ này không chỉ thể hiện lòng biết ơn đất trời mà còn là sợi dây kết nối cộng đồng, giữ gìn bản sắc văn hóa qua bao thế hệ.

Ngày nay, những thửa ruộng ở vùng cao Lào Cai đã và đang là điểm đến du lịch nổi tiếng với mùa nước đổ (tháng 4 - 6) ruộng như tấm gương khổng lồ phản chiếu mây trời; mùa lúa xanh (tháng 7 - 8) cả thung lũng ngập trong sắc xanh non; mùa lúa chín (tháng 9 - 10) vàng óng rực rỡ như “biển vàng” uốn lượn giữa đại ngàn. Mỗi mùa đều mang vẻ đẹp riêng, vừa quyến rũ du khách, vừa phản ánh nhịp sống gắn bó của cộng đồng vùng cao.

Ngay từ năm 2013, ruộng bậc thang Sa Pa đã được Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch công nhận là Di tích danh thắng quốc gia, với diện tích 749 ha; trong đó khu vực bảo vệ cấp 1 (nghiêm ngặt) là 450 ha thuộc xã Tả Van; khu vực bảo vệ cấp 2 là 298 ha. Tới năm 2021, ruộng bậc thang Mù Cang Chải cũng đã được xếp hạng Di tích quốc gia đặc biệt của Thủ tướng Chính phủ.

Với phương châm “Biến di sản thành tài sản”, tỉnh Lào Cai đã và đang tập trung phát triển du lịch cộng đồng gắn với bảo tồn văn hóa. Các lễ hội đặc trưng như Gầu Tào, Roóng Poọc, lễ cấp sắc, múa xòe, múa chuông, múa quạt… được phục dựng nguyên bản và đưa vào các chương trình du lịch tại thị trấn, xã và bản làng, tạo thành chuỗi sự kiện hấp dẫn vào dịp Tết, lễ hội đầu Xuân hay các kỳ nghỉ lễ.

Nhiều đội văn nghệ dân tộc được thành lập, sẵn sàng biểu diễn phục vụ du khách ngay tại homestay. Những chương trình như “Lễ hội trên mây”, “Một ngày làm nông dân ở Tả Phìn” hay lễ hội xuống đồng ở Tả Van không chỉ giữ gìn bản sắc mà còn tạo sinh kế mới, nâng cao thu nhập cho người dân địa phương.

Song song với đó, Lào Cai chú trọng phát triển mạnh loại hình du lịch trải nghiệm gắn với đời sống bản địa. Những mô hình homestay ở Sa Pa, Y Tý, Mường Hum, Thanh Phú hay Tả Van đã trở thành điểm dừng chân quen thuộc của du khách trong và ngoài nước. 

Ở đây, du khách không chỉ nghỉ ngơi giữa khung cảnh đại ngàn hùng vĩ, mà còn được hòa mình vào nhịp sống vùng cao: cùng người dân gặt lúa trên ruộng bậc thang, xay ngô trong bếp lửa hồng, chế biến ẩm thực truyền thống hay xuống chợ phiên đầy sắc màu. Đặc biệt, những mùa lễ hội như mùa vàng, lễ hội Gầu Tào, Roóng Poọc… chính là dịp để du khách trực tiếp tham gia, cảm nhận không khí gắn kết cộng đồng, từ tiếng khèn Mông réo rắt đến điệu múa sênh tiền rộn ràng.

Không dừng lại ở từng điểm đến riêng lẻ, địa phương còn chú trọng liên kết, hình thành các tuyến du lịch cộng đồng, như Sa Pa - Y Tý - Mường Hum hay Mù Cang Chải - Trạm Tấu - Nghĩa Lộ.

 Những hành trình này không chỉ đưa du khách đi qua các “biển vàng” lúa chín trải dài bất tận, mà còn mở ra cánh cửa khám phá kho tàng di sản phi vật thể phong phú: Từ nghi lễ tín ngưỡng, nghệ thuật trình diễn dân gian đến nghề thủ công truyền thống và ẩm thực đặc sắc của các dân tộc Mông, Dao, Tày, Giáy… Mỗi trải nghiệm đều để lại dấu ấn riêng, khiến du khách nhớ mãi về một vùng đất vừa hùng vĩ vừa đậm đà bản sắc.

Nhờ vậy, du lịch cộng đồng ở Lào Cai không chỉ đơn thuần là hoạt động tham quan, mà trở thành cầu nối văn hóa, tạo sinh kế ổn định, giúp người dân hưởng lợi trực tiếp từ chính tài sản di sản của mình. Đây cũng chính là mô hình phát triển bền vững mà Lào Cai đang theo đuổi, vừa bảo tồn, phát huy giá trị văn hóa, vừa khai thác kinh tế một cách hài hòa, đưa “mùa vàng” không chỉ sáng lên trên nương lúa mà còn trong cuộc sống đủ đầy của đồng bào nơi đây.