Bản sắc văn hóa độc đáo của người Sán Chay

Múa Tắc Xình là loại hình nghệ thuật dân gian độc đáo của người Sán Chay, thường được biểu diễn trong các dịp lễ hội Cầu mùa, Cấp sắc, hoặc các sự kiện văn hóa truyền thống lớn của cộng đồng. Tên gọi “Tắc Xình” trong tiếng địa phương mang ý nghĩa “đi vòng tròn”, biểu trưng cho sự luân hồi của mùa màng, sự sống và vũ trụ.

Thế nhưng, giữa guồng quay của cuộc sống hiện đại, múa Tắc Xình đang phải đối mặt với nhiều thách thức, khi lớp trẻ ít gắn bó, nghệ nhân ngày càng thưa vắng. Giữ gìn và lan tỏa điệu múa thiêng ấy đang là câu chuyện được quan tâm hơn bao giờ hết.

Múa Tắc Xình của người Sán Chay gồm 9 động tác chính, tái hiện sinh động vòng đời canh tác nông nghiệp và sinh hoạt tín ngưỡng của bà con: Từ thăm và dọn đường, bắt quyết, mài dao, phát nương, tra mố (gieo hạt), chăm sóc lúa, thu hoạch mùa màng, mừng mùa cho đến trả lễ thần linh.

Không cầu kỳ về âm nhạc, không đòi hỏi nhạc cụ phức tạp, nhưng mỗi động tác của múa Tắc Xình đều hàm chứa chiều sâu văn hóa, ẩn chứa triết lý sống chan hòa với thiên nhiên. 

Theo quan niệm của người Sán Chay, điệu múa không đơn thuần là hoạt động văn nghệ, mà là một hình thức nghi lễ tâm linh, nơi gửi gắm những mong ước một năm mới yên lành, mưa thuận gió hòa, mùa màng tươi tốt, bản làng đoàn kết, con cháu sum vầy.

Năm 2014, múa Tắc Xình được Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch công nhận là Di sản văn hóa phi vật thể cấp quốc gia, một minh chứng cho giá trị trường tồn và sức sống mạnh mẽ của điệu múa dân tộc Sán Chay.

Quan tâm duy trì và bảo tồn

Tại xã Vô Tranh, tỉnh Thái Nguyên, điệu múa cổ truyền đã được bảo tồn và gìn giữ thông qua việc thành lập và duy trì hoạt động của Câu lạc bộ múa Tắc Xình xóm Cầu Bình 2.

Ông Trần Văn Thổ - Chủ nhiệm Câu lạc bộ, chia sẻ: “CLB được thành lập từ năm 2019 với 15 thành viên ban đầu. Chúng tôi thành lập CLB là để bảo tồn, gìn giữ giá trị văn hóa truyền thống của dân tộc mình. Mỗi tuần CLB tổ chức sinh hoạt một buổi, luyện tập đều đặn. Qua các buổi sinh hoạt, bà con không chỉ cùng nhau múa, hát, mà còn ôn lại những câu chuyện xưa, cách làm nông, cách thờ cúng tổ tiên...”.

Sau 6 năm hoạt động, số lượng thành viên tăng lên, chất lượng cũng được nâng cao. Đặc biệt, câu lạc bộ nhận được sự hỗ trợ và quan tâm của Nhà nước và chính quyền địa phương, từ đó các thành viên trong CLB được cấp trang phục truyền thống, đạo cụ biểu diễn, hỗ trợ truyền thông. Nhờ đó, Câu lạc bộ đã tham gia nhiều chương trình giao lưu, biểu diễn tại nhiều địa phương góp phần quảng bá rộng rãi nét đẹp của văn hóa Sán Chay.

Chị Lý Thị Năm - sinh năm 1982, xóm Cầu Bình 2, xã Vô Tranh, thành viên tích cực của CLB cho biết: “Tôi làm chè, công việc vất vả quanh năm, nhưng vẫn cố gắng tham gia sinh hoạt. Qua đó, tôi thấy vui, thấy mình được sống lại những ngày xưa cũ của bản làng. Tôi cũng đang dạy lại cho con cháu để các em hiểu được nguồn cội”.

Đánh giá cao vai trò của Câu lạc bộ, lãnh đạo xã Vô Tranh khẳng định: CLB Tắc Xình là điểm sáng trong phong trào xây dựng đời sống văn hóa của xã. Không chỉ giữ gìn bản sắc, CLB còn góp phần kết nối cộng đồng, truyền cảm hứng cho các địa phương khác học tập. Hiện nay, chính quyền xã đang tiếp tục đề nghị tỉnh tăng cường hỗ trợ, mở rộng các mô hình bảo tồn văn hóa gắn với phát triển du lịch cộng đồng.

Múa Tắc Xình là kết tinh của tri thức dân gian, tâm linh bản địa và triết lý sống thuận tự nhiên của người Sán Chay. Bảo vệ điệu múa ấy, không chỉ là gìn giữ một hình thức nghệ thuật, mà còn góp phần khơi dậy sức mạnh nội sinh, bản lĩnh văn hóa của cả một cộng đồng.