Lập gia đình tuổi thiếu niên nên Vũ Thị Song vất vả lo cho con cái trong căn nhà trống trải.

Thói quen tiềm ẩn hiểm nguy

Phủi hai bàn tay sần sùi còn lấm lem đất rẫy, chị Dương Thị Su (38 tuổi, ở thôn Cư Rang) mồ hôi nhễ nhại vừa ẵm đứa con thứ bảy vào lòng vừa xoay xở cơm trưa. Đã hơn ba tháng tuổi nhưng đứa bé nhỏ thó cứ khóc ngằn ngặt đến xót lòng. Muốn phụ giúp vợ nhưng anh Dương Văn Chúng lại phải chạy tất tưởi đi kiếm gạo lo cho bữa ăn chiều. Nhìn qua khe cửa được ghép lại từ những tấm ván tạp đã xỉn màu mục nát, anh Chúng tâm tình: Bao nhiêu năm nay, 6 thôn người Mông ở xã này vẫn người nọ bảo người kia phải đẻ nhiều vào, đẻ nhiều để có nhiều người làm việc, sẽ ra nhiều của cải vật chất và giàu. Giàu đâu chưa thấy, chỉ thấy càng đông con càng nheo nhóc, lấm lem, còi cọc. Cả nhà anh Chúng chín người cậy vào mấy sào rẫy, đủ ăn cơm với cá khô, mắm ruốc. Đứa con nào ốm mới được ăn thịt.

Những ngày giáp hạt, có hôm tối mịt mà nồi vẫn trống trơn chưa có gạo cho vào càng khiến vợ chồng Dương Thị Su bấn loạn hơn. Chị Su bảo: Chỉ mong đám trẻ sau này bớt cực. Mình lỡ rồi thì ráng vậy. Cả bảy đứa con sinh ra, chị Su không hề đến trạm y tế thăm khám thai, không cho bà đỡ thôn bản đỡ đẻ mà để anh Chúng và người thân tự đỡ con mình, tự cắt rốn… Ngước về phía những căn nhà gỗ lụp sụp xung quanh, anh Chúng ngây ngô khoe: Đâu phải một mình mình đâu mà hàng trăm ông chồng khác ở vùng đất này đều đỡ đẻ cho vợ hết. Không chồng thì chị, mẹ, em… Cứ thấy đau thì ấn bụng rồi tìm cách lôi đứa trẻ ra, tắm nước giếng, lấy rẻ lau thôi, chả cần găng tay hay bông băng gì hết.

Cách nhà anh Chúng vài trăm mét, nhớ lại những lần giúp vợ vượt cạn ngay trong nhà ván, dưới nền đất, anh Dương Văn Toản bỗng trào dâng nhiều cảm xúc đan xen. 35 tuổi, có 5 đứa con, cả 5 đứa đều do chính tay anh đỡ, mò mẫm thăm khám, ấn nhận bụng vợ. anh Toản bảo: Hai đứa đầu thì không sao cả nhưng đứa thứ 3, thứ 4 suy dinh dưỡng do nhiễm các bệnh cơ hội lúc lọt lòng. May khi phát bệnh được nhân viên y tế đến đưa đi điều trị kịp thời nếu không thì chưa biết chuyện đau lòng gì đã xảy ra. Được phân tích nhiều nhưng vẫn còn lấn bấn lắm. “Bí mật” của vợ mình mà “phơi” ra ở viện, ở Trạm y tế thì ngại. Với lại thói quen ở 6 thôn người Mông mình chỉ muốn sinh thuận tự nhiên, người nào thân thiết nhất thì xông vào đỡ đẻ thôi. Giờ tận mắt thấy nhiều đứa trẻ bị ảnh hưởng nặng nề đến sự phát triển do không được thăm khám thai đều đặn và sinh ở cơ sở y tế nên nhiều thanh niên mới mạnh dạn đưa vợ đến bệnh viện.

Có mấy phen hốt hoảng vì con suýt bị ngạt thở sơ sinh đến giờ Vàng Thị Lù ở thôn Ea Uôl vẫn còn rùng mình khi nhớ lại. Lù hồn nhiên sẻ chia: Có người làm rẫy tay còn dính đất làm vàng cả đứa trẻ. Xong tắm là sạch. Có người đỡ lần đầu cũng sợ, nhưng lần sau thì không. Có một số người đến cơ sở y tế sinh thấy thoải mái và con không hay bị mẩn ngứa hay loét da như sinh ở nhà nên có đẻ tiếp mình sẽ đến bện viện.

Chưa thạo chữ đã làm mẹ

Nỗi nhọc nhằn, túng quẫn như chất chồng thêm trên vai nhiều cặp vợ chồng trẻ ở Cư Pui khi chưa bước vào tuổi trưởng thành, họ đã làm cha, làm mẹ. Ngồi vân vê tà áo đã sờn màu giữa căn nhà bốn bề trống hoác, Vương Thị Má ở thôn Cư Rang thổn thức; Trong nhà chả có gì giá trị quá 500 ngàn đồng cả, ở đây nghe đài truyền thanh là chính. Nhiều gia đình trẻ khác cũng như em thôi. Quần áo có lúc phải đi xin. Đa số đều đến trường mấy năm rồi lập gia đình.

Sinh con khi chưa trưởng thành, đẻ tại nhà sẽ ảnh hưởng lớn đến sự phát triển sau này của nhiều đứa trẻ ở Cư Pui).

Lấy chồng năm 15 tuổi, nay 19 tuổi nhưng Má đã có hai đứa con. Cả hai lần vượt cạn, Má đều nhờ người thân đỡ đẻ và chăm sóc trẻ sơ sinh theo thói quen. Má bảo: Có đánh vần được chữ rồi nên nhiều tài liệu về sinh đẻ an toàn, về dân số… em có đọc được hết. Ngặt nỗi nhà nghèo, có bảo hiểm y tế Nhà nước cấp cho nhưng cũng không dám đến bệnh viện. Vừa sợ mất việc vừa sợ tốn thêm tiền. Sinh xong vài tuần, Má cũng như nhiều bà mẹ tuổi thiếu niên khác ở Cư Pui lại phải đánh vật với nương rẫy để lo cho những đứa con cứ liên tục được sinh ra. Rồi, không được chăm sóc sau sinh nên có lúc cả mẹ lẫn con đều đổ bệnh.

Cũng như Má, bước vào tuổi 15, anh Dương Văn Dính ở thôn Ea Uôl vội vã cưới vợ, nay 36 tuổi đã sáu đứa con. Tháng này qua tháng khác, cả gia đình Dính chỉ biết cầu thời tiết đừng biến đổi để khỏi mất mùa. Kéo bắp tay chi chít vết muỗi, vắt cắn, anh Dính tâm tình; Đi làm rừng thuê nữa đấy. Lăn lóc lắm mới đủ ăn thôi. Ngày được làm cha đã biết gì đâu. Bây giờ, ngày sinh, tháng đẻ của đám nhỏ cũng chả nhớ hết. Khi ấy, thấy nhiều bạn bè chêu chọc, sợ bị người ta lấy hết mất gái trong thôn buôn nên bỏ học lấy vợ luôn vậy.

Tư tưởng lạc hậu, đứa trẻ này a dua theo đứa trẻ khác nên nhiều phụ nữ ở Cư Pui như Thào Mi Páo, Vừ Thị Sai (đều 22 tuổi, trú thôn Ea Uôl, lấy chồng năm 15 tuổi)… giờ đây cũng chỉ biết ngồi gậm nhấm nỗi tiếc nuối và tất bật lo toan cho cuộc sống thiếu thốn đủ đường.

Còn đó nhiều nỗi niềm

Theo UBND xã Cư Pui, cả xã có một nửa gia đình thuộc diện nghèo. Thói quen sinh con tại nhà và tình trạng tảo hôn, đẻ nhiều trong 6 thôn buôn là vấn đề rất nan giải. Đó cũng là nỗi trăn trở lớn của xã vì nó đã ăn vào nếp nghĩ của nhiều thế hệ. Nhiều đứa trẻ không được làm khai sinh vì cha mẹ không có hôn thú đến lúc cần đi học người dân mới nháo nhào đi làm. Trước mắt, xã vừa tuyên truyền lưu động vừa thường xuyên cử các nhân viên y tế, cộng tác viên dân số và những Người có uy tín trong thôn buôn đến tận nhà dân vận động.

Năm 2017, xã Cư Pui có hơn 80 trường hợp sinh con thuận tự nhiên tại nhà, 6 tháng đầu năm 2018 có gần 50 trường hợp. Lãnh đạo Trạm y tế xã Cư Pui cho biết: Việc sinh con tại nhà và tự chăm sóc sơ sinh tiềm ẩn rất nhiều nguy hiểm. Trong những lần đi tiêm phòng lưu động tại các buôn, nhân viên y tế tuyên truyền rất nhiều nhưng con đường nối các thôn buôn với Trạm y tế phần lớn là đường đất, mùa mưa nhão nhoẹt, mùa nắng bụi mù nên người dân ngại đến cơ sở y tế, tự xử lý theo thói quen. Mong sớm được đầu tư đường sá thuận lợi cho người dân.

ĐÔNG HƯNG