Analytic
Báo Dân tộc và Phát triẻn
Chuyên trang

Dân tộc - Tôn giáo với sự phát triển của đất nước

Sắc màu 54

Bếp lửa Tây Nguyên – Hơi ấm từ ngàn đời

Xuân Hòa - 15:17, 20/02/2025

Giữa không gian yên bình của những ngôi nhà dài trong các buôn làng Tây Nguyên, bếp củi luôn giữ một vị trí đặc biệt. Khi thì nằm giữa gian chính, nơi những câu chuyện đời nối tiếp nhau theo ngọn lửa reo vui, khi lại nép vào một góc nhỏ nơi gian cuối, lặng lẽ tỏa hơi ấm từ bếp than hồng.

Mí Na bên phải bên bếp lửa của gia đình
Mí Na bên phải bên bếp lửa của gia đình

Từ bao đời nay, người Tây Nguyên không chỉ nhóm lửa để nấu nướng, mà còn để giữ hơi ấm cho gia đình, thắp sáng ngôi nhà trong những ngày đông lạnh giá, hay xua tan bóng tối những ngày mưa dầm. Bếp củi không chỉ là nơi chế biến món ăn mà còn nuôi dưỡng tâm hồn con người. Biết bao món ăn đượm mùi khói, hương thơm nồng nàn vấn vít. “Khói về kia ăn cơm với cá. Khói về đây lấy lá chặn đầu” - câu ca ấy như khắc ghi tình cảm sâu đậm với bếp lửa quê nhà. Những củ khoai, bắp tươi vùi trong tro nóng, hạt đậu nổ rền trên bếp than hồng… tất cả tạo nên hương vị khó quên, khiến ai đi xa cũng nhớ thương, mong ngày trở về để tận hưởng lại những món ăn quen thuộc chốn quê nhà.

Bếp của nhà AMa H'Mai đặt giữa gian chính ngôi nhà
Bếp của nhà AMa H'Mai (buôn Ko Tam, xã Ea Tu, thành phố Buôn Ma Thuột, tỉnh Đắk Lắk) đặt giữa gian chính ngôi nhà

Bếp củi không chỉ là nơi nấu ăn mà còn là không gian lưu giữ ký ức và bảo tồn văn hóa. Những nong nia, dụng cụ nhà nông đặt trên giàn bếp, lâu ngày nhuốm màu khói lửa, trở nên đen bóng nhưng không hề bị mối mọt. Những hạt giống quý được cất giữ cẩn thận trong trái bầu khô, treo trên giàn bếp, chờ ngày gieo trồng. Nhờ vậy, nhiều giống cây bản địa vẫn tồn tại bền bỉ, không bị mai một trước sự xâm lấn của các giống lai tạo mới.

Ngày nay, dù bếp gas, bếp điện đã xuất hiện ở nhiều buôn làng, nhưng bếp củi vẫn giữ một chỗ đứng vững chắc trong lòng người Tây Nguyên. Mí Na (mí nghĩa là mế, mẹ), một phụ nữ Ê Đê ở buôn Cư M Tao, xã Ea Sin, huyện Krông Buk, tỉnh Đắk Lắk gắn bó với bếp lửa từ thuở nhỏ, chia sẻ: “Bếp củi không chỉ để nấu ăn, mà còn gửi gắm vào đó hương khói đặc trưng. Hương ấy len vào từng bát canh, từng con cá nướng, thấm đượm vào quả bầu khô và những ché rượu cần được hong trên gác bếp… Cái mùi thơm ấy, không quên được”.

Mẹ con Mí Na cùng làm rượu cần
Mẹ con Mí Na cùng làm rượu cần

Mí Na có nghề làm rượu cần - một thức uống được xem là linh hồn của văn hóa Tây Nguyên. Bí quyết để tạo nên hương vị rượu cần đặc trưng của Mí Na nằm ở cách ủ men. Thay vì phơi nắng như nhiều người khác, Mí Na hong khô men lên giàn bếp có khói từ củi cây hem. Cây hem, sau khi được lấy lá và vỏ giã làm men, phần thân lõi được đốt lên, tỏa hương thơm đặc trưng, ngấm vào men rượu, tạo nên vị khác biệt không lẫn vào đâu được. Những ai sành rượu cần, chỉ cần nhấp môi là nhận ra ngay hương khói đặc trưng của bếp củi.

Cây hem tươi lá và vỏ lấy làm men
Cây hem tươi lá và vỏ lấy làm men

Một nét riêng của bếp củi Tây Nguyên là sự chỉn chu trong việc chọn và xếp củi. Vì bếp được đặt trong nhà, trên sàn gỗ hoặc liếp tre, nên củi được nhiều gia đình chặt đều, xếp gọn gàng, để tránh nguy cơ gây cháy.

Trong căn bếp nhà Mí Na, tiếng củi nổ tí tách, khói bếp bay lững lờ vẽ lên vách tre những vệt thời gian. Quanh bếp, mẹ con quây quần bên nhau, cùng pha chế cà phê, kể chuyện ngày xưa. Ngoài kia, gió đại ngàn vẫn miệt mài thổi qua những rẫy cà phê, như một lời nhắc nhớ về nền văn hóa bền bỉ và giàu bản sắc của người Tây Nguyên.

Tin cùng chuyên mục
Nét đẹp tục “cưới lại vợ mình” của người Hà Nhì ở Y Tý

Nét đẹp tục “cưới lại vợ mình” của người Hà Nhì ở Y Tý

Tục “zà mì gù lá” nghĩa là “cưới lại vợ mình” của đồng bào Hà Nhì ở xã Y Tý, huyện bát Xát tỉnh Lào Cai là một tập tục đẹp được lưu truyền từ đời này sang đời khác. Theo quan niệm của người Hà Nhì, như thế mới trọn nghĩa vẹn tình.