Buôn Trinh, Buôn Hồ vốn là vùng đất Anh hùng trong kháng chiến. Nơi từng che chở cán bộ, bộ đội, nơi những cánh rừng và dòng suối từng chứng kiến bao dấu chân hành quân. Chính trong gian khổ ấy, người lính năm xưa đã hướng dẫn bà con nơi đây trồng lúa nước, mở ra bước chuyển mình cho vùng đất từng chỉ biết “lúa rẫy một mùa” từ những ngày “gian lao mà anh dũng”.

Ngày ấy, lúa rẫy chỉ gieo một vụ, năng suất thấp, hạt gạo nhỏ và thưa. Bà con tuốt lúa bằng tay, cho vào gùi, rồi cõng từng gùi lúa nặng men theo bìa rừng về nhà. Nhưng nhiều năm nay, sau bao kinh nghiệm được tích lũy từ những vụ mùa nối tiếp và được hỗ trợ về giống, kỹ thuật, bà con đã làm được hai vụ lúa nước, ưu tiên sử dụng những giống lúa chất lượng cao và áp dụng các chương trình canh tác tiên tiến như "ba giảm, ba tăng", "một phải, năm giảm". 

Có năm không chủ động nguồn nước, thì bà con cũng thành thạo việc đủ nước đến đâu tiến hành làm đất gieo sạ đến đó, nhất là các chân ruộng trũng bà con luôn tranh thủ gieo sạ sớm và sử dụng các giống lúa thuần ngắn hoặc trung ngày (90 - 95 ngày) để kỳ thu hoạch tránh được mưa lũ, ngập lụt.

Ama Khiên nói rằng: “Ngày nay, hạt gạo trắng ngần, thơm dẻo của lúa nước đã đủ đầy cho bữa cơm gia đình. Nhưng trong ký ức của những người già Buôn Trinh, vị lúa rẫy xưa vẫn là hương vị chẳng thể nào quên. Đó là thứ gạo hạt tròn, sẫm màu, phải tuốt bằng tay, giã bằng chày gỗ, nấu lên thơm nức khói bếp. Hạt cơm không dẻo mà săn, ăn cùng muối ớt rừng, cá suối nướng là thấy ấm lòng cả mùa mưa dài”.

Cón Mí Vân thì nói: “Cái ngon của lúa rẫy không chỉ ở hạt gạo mà ở mồ hôi và sự chờ đợi - mỗi năm chỉ một vụ, phụ thuộc trời mưa nắng. Khi gặt về, bà con làm lễ cúng lúa mới, cảm ơn Giàng đã cho mùa bội thu”. Thế nên hôm nay, dù những cánh đồng lúa nước đã trải dài thay cho nương rẫy cũ, nhưng trong lòng người Buôn Trinh, vị ngon của lúa rẫy xưa vẫn còn đó, nhắc nhớ về thủa gian khó mà chan chứa nghĩa tình.

Hôm nay, trên những thửa ruộng nằm ở vùng chân đồi, nơi dòng nước được dẫn tự nhiên từ suối, những ruộng lúa sình lầy do địa hình không bằng phẳng khiến máy gặt liên hợp không thể vào, nên mùa gặt vẫn là mùa của bàn tay. Cả buôn cùng nhau ra đồng, từ mười lăm đến hai mươi người, cứ nắng lên là lại thu lúa.

Giữa cánh đồng mùa gặt, trong sắc vàng óng của lúa chín và của nắng, mỗi bông lúa cúi đầu như lời cảm tạ đất trời, tạo nên bức tranh no đủ của một năm lao động được mùa. Từng bó lúa được xếp ngay ngắn thành hàng. 

Ở những khu ruộng lún sâu, bà con không thể vác lúa lên bờ nên phải đập lúa thủ công ngay tại chỗ. Hạt lúa rơi lộp độp, hương thơm thoang thoảng trong gió Thu. Ở những vùng đất khô hơn, lúa được gặt, vác về nơi bằng phẳng, dùng máy tuốt nên nhanh và đỡ vất vả hơn.

Rơm sau khi đập tay là loại rơm còn nguyên hình cây lúa. Bà con tận dụng sợi rơm dài, chắc, phơi khô rồi tước mảnh để làm đồ thủ công, mỹ thuật: tấm lót, giỏ, khung trang trí… Những sản phẩm giản dị ấy mang hơi thở của buôn làng, vừa tạo thêm thu nhập, vừa gìn giữ nét khéo léo và sáng tạo của người Tây Nguyên.

Cây lúa, vì thế, không chỉ nuôi sống con người mà còn nuôi dưỡng văn hóa. Từ hạt lúa đến sợi rơm, tất cả đều có giá trị, đều mang trong mình giọt mồ hôi và niềm tự hào của người làm ra chúng.

Chiều buông nhẹ trên cánh đồng Buôn Trinh. Những tia nắng cuối ngày vương lên mái tóc ướt mồ hôi của người gặt. Hương lúa mới quyện trong gió, thơm nồng nàn. Trên cánh đồng ấy, người dân nơi đây không chỉ thu hoạch hạt lúa, mà còn gặt hái cả niềm tự hào về lao động, về sự đổi thay.

 Từ những bàn tay từng cầm cuốc phát rẫy, nay đã quen với việc cấy, gặt, chọn giống, biết làm thêm sản phẩm từ rơm - đó là hành trình của sự học hỏi, của sức sống mới nơi vùng đất cách mạng Anh hùng.

Mỗi mùa gặt đi qua, trên cánh đồng lại in dấu chân, tiếng cười, giọt mồ hôi của bao người. Cánh đồng ấy không chỉ cho hạt gạo, mà còn dạy cho thế hệ trẻ bài học giản dị về giá trị của lao động.

Buôn Trinh hôm nay vẫn là buôn làng bình yên bên triền đồi, nhưng trong sắc vàng mùa gặt ấy là lời nhắn gửi: Hãy giữ lấy nghề nông, giữ lấy hồn của đất. Bởi trong mỗi hạt gạo trắng ngần là câu chuyện của bao mùa mồ hôi, của tình người và của niềm tin vào một nông thôn phát triển bền vững.