Thiệt hại do ô nhiễm không khí có thể chiếm tới 5% GDP/năm

Tại buổi tọa đàm, các chuyên gia nhận định, ô nhiễm không khí đã trở thành một trong những thách thức nghiêm trọng của đô thị Việt Nam. Tình hình vẫn chưa cải thiện rõ rệt dù nhiều giải pháp đã được triển khai. Thống kê cho thấy, Hà Nội và TPHCM thường xuyên nằm trong nhóm đô thị có chất lượng không khí ở mức báo động.

PGS.TS. Nguyễn Đình Thọ, Phó Viện trưởng Viện Chiến lược và Chính sách môi trường - cảnh báo nồng độ PM2.5 tại Hà Nội thường xuyên cao gấp 5 lần so với khuyến nghị của Tổ chức Y tế thế giới (WHO), khiến 40% dân số Thủ đô phải hít thở không khí ô nhiễm vượt ngưỡng.

“Giao thông cơ giới, đặc biệt là xe máy xăng, cùng với công nghiệp, xây dựng và đốt rơm rạ vẫn là những nguồn thải chính, khiến ô nhiễm không khí khó kiểm soát và ngày càng nghiêm trọng”, ông cho biết.

Ngoài hệ lụy về sức khỏe, ô nhiễm không khí còn gây ra thiệt hại kinh tế đáng kể. Theo PGS.TS. Nguyễn Đình Thọ, nếu không có các biện pháp quản lý quyết liệt, thiệt hại kinh tế có thể chiếm tới 5% GDP mỗi năm. Chỉ tính riêng trên địa bàn Hà Nội, chi phí y tế và phúc lợi xã hội để cứu chữa các bệnh liên quan tới bụi mịn PM2.5 mỗi năm chiếm khoảng 7,74% GRDP.

Trước thực trạng đó, ông đề xuất Việt Nam cần áp dụng cơ chế định giá carbon và huy động trái phiếu xanh gắn với tín chỉ carbon. Ba định hướng then chốt gồm: chuyển đổi sang nguyên liệu không hóa thạch, nâng cao hiệu suất sử dụng năng lượng, và phát triển thị trường xe điện. Theo vị chuyên gia, đây là những bước đi tất yếu để bảo vệ quyền được hít thở không khí trong lành, đồng thời giúp Việt Nam tiến gần hơn tới mục tiêu phát thải ròng bằng “0” vào năm 2050.

Đồng quan điểm, TS. Hoàng Dương Tùng, Chủ tịch Mạng lưới Không khí sạch Việt Nam - cho rằng, mức độ PM2.45 tại Hà Nội và các thành phố lớn không những chưa giảm mà còn tăng suốt 10 năm qua.

Để giải quyết, ông đề xuất thúc đẩy quá trình chuyển đổi số nhằm hỗ trợ quá trình chuyển đổi xanh. Các giải pháp cụ thể bao gồm: điện khí hóa giao thông, mở rộng hệ thống giao thông công cộng, xây dựng vùng phát thải thấp, và áp dụng công nghệ cảm biến, trí tuệ nhân tạo để đo lường, giám sát, cảnh báo sớm.

Từ bức tranh tổng thể về ô nhiễm không khí, tọa đàm tiếp tục đi sâu vào giải pháp giao thông xanh. PGS.TS. Đàm Hoàng Phúc - Giám đốc chương trình Kỹ thuật Ô tô, Đại học Bách Khoa Hà Nội, cho rằng: “Ô nhiễm không khí và biến đổi khí hậu đều bắt nguồn từ việc đốt nhiên liệu hóa thạch, nên có một giải pháp có thể đồng thời giảm phát thải CO₂ và bụi mịn PM2.5”.

Ông dẫn chứng, năm 2024 được ghi nhận là năm nóng nhất trong lịch sử, khi nồng độ CO₂ chạm ngưỡng 409,8ppm và ô nhiễm không khí trở thành “sát thủ thầm lặng” cướp đi hàng triệu sinh mạng mỗi năm trên toàn cầu.

“Vì vậy, chúng ta cần một giải pháp trúng hai đích: vừa giảm CO₂ để hạ nhiệt Trái đất, vừa giúp con người được hít thở bầu không khí trong lành hơn mỗi ngày”, ông nhấn mạnh.

Theo ông, chiến lược này dựa trên bốn trụ cột: điện khí hóa toàn diện (dừng bán xe sử dụng động cơ đốt trong trước năm 2035, đạt 90% xe điện vào 2050); phát triển nhiên liệu phát thải thấp; chuyển đổi phương thức vận tải (ưu tiên tàu điện, xe đạp, hạn chế các chuyến bay nội địa); và thay đổi hành vi tiêu dùng.

“Chuyển đổi xanh không còn là lựa chọn, mà là tình thế bắt buộc”, ông khẳng định. “Việt Nam cần thoát khỏi sự phụ thuộc vào nhiên liệu hóa thạch - và hành động phải bắt đầu từ từng cá nhân, từng cộng đồng”.

Những đề xuất và khuyến nghị cho bầu trời trong xanh

Tại phiên tọa đàm, bà Hilde Solbakken - Đại sứ Na Uy tại Việt Nam - chia sẻ bài học từ Na Uy về chuyển đổi sang giao thông xanh. Na Uy, nằm trong nhóm 20 nước có chất lượng không khí sạch nhất thế giới, được xem là hình mẫu về các giải pháp giao thông và hạ tầng xanh.

Bà Hilde Solbakken cho biết, tại Na Uy, giao thông vận tải chiếm gần 1/3 lượng phát thải khí nhà kính, nhưng mọi thứ đã thay đổi lớn nhờ chính sách khuyến khích xe điện. Kết quả, Na Uy đạt tỷ lệ xe điện cao nhất thế giới, lên tới 97%.

Với quy hoạch đô thị, nữ đại sứ nhấn mạnh vai trò của quy hoạch đô thị thông minh, với Oslo là ví dụ điển hình: hạn chế xe cá nhân tại trung tâm, phát triển các trung tâm giao thông đa phương tiện, áp dụng IoT để đo chất lượng không khí...

“Quy hoạch đô thị không chỉ dừng ở nhà cửa và đường sá, mà hướng tới kiến tạo một thành phố có nhịp thở, có sức sống và bền vững”, bà cho biết.

Tiếp nối bài học kinh nghiệm từ quốc tế, ông David Payne - Chuyên gia Quản lý Chương trình Quốc tế, Chương trình Phát triển Liên Hợp Quốc (UNDP) tại Việt Nam - chia sẻ các sáng kiến hợp tác trong nâng cao chất lượng không khí và thúc đẩy hành động vì khí hậu.

UNDP cùng WHO đã khởi động Sáng kiến Không khí sạch, hỗ trợ Chính phủ Việt Nam xây dựng kế hoạch quản lý chất lượng không khí giai đoạn 2026-2030. Đại diện UNDP cho biết, tổ chức này cũng đang đồng hành cùng Việt Nam trong nhiều lĩnh vực then chốt như chuyển dịch năng lượng, nông nghiệp ít phát thải, phát triển thị trường carbon và giao thông bền vững.

“Chúng ta không thể chờ đợi vấn đề môi trường bùng phát mới hành động, mà phải đi trước một bước để ứng phó với những nguy cơ hiện hữu và tiềm ẩn”, ông nêu quan điểm.

Từ phía doanh nghiệp, ông Võ Lê Duy Đức, Giám đốc kinh doanh năng lượng, Công ty Cổ phần Năng lượng VinEnergo - dẫn chứng chỉ riêng 1GWp điện mặt trời đã có thể sản xuất khoảng 1.300GWh điện xanh mỗi năm, giúp cắt giảm hơn 800.000 tấn CO₂. 

Với định hướng đó, VinEnergo - trụ cột mới trong hệ sinh thái xanh của Vingroup đang tiên phong triển khai các giải pháp năng lượng xanh, gồm điện mặt trời, điện gió, khí hóa lỏng và lưu trữ điện sạch. Ông Đức cho rằng, giải pháp lưu trữ năng lượng “Made in Vietnam” sẽ đóng vai trò then chốt trong việc thúc đẩy chuyển dịch năng lượng, mang lại lợi ích kép: vừa giảm phát thải, vừa tạo ra giá trị tài chính xanh bền vững.

Ở một góc nhìn khác, TS. Nguyễn Thu Nga, Bí thư Đoàn Thanh niên Trường Đại học Thủy Lợi, chia sẻ về vai trò, quyết tâm và hành động của thế hệ trẻ, những người vừa chịu tác động trực tiếp từ ô nhiễm không khí, biến đổi khí hậu, vừa là nhân tố tạo ra thay đổi.

“Nâng cao ý thức cộng đồng là yếu tố then chốt để tạo nên bầu không khí xanh. Tôi tin rằng, những hành động nhỏ bé của sinh viên hôm nay có thể tạo nên những thay đổi lớn cho ngày mai”, bà nói thêm.