Với nhiều người, thịt trâu là thực phẩm không phổ biến như thịt bò hay thịt lợn và không phải ai cũng biết cách chế biến thành món dễ ăn và ăn ngon. Thế nhưng, với đồng bào dân tộc Thái, từ bao đời nay, thịt trâu vốn được xếp vào hàng nguyên liệu số 1 để làm món ngon thết đãi khách quý, là nguyên liệu chế biến những món ăn dành riêng cho dịp Tết.

Đầu tiên phải kể đến là  thịt trâu gác bếp,  đây là món được ưu tiên sử dụng phần thịt ngon nhất để chế biến. Những miếng thịt tươi nguyên được thái dọc thớ, ướp gừng, tỏi, ớt, muối và không thể thiếu hạt mắc khén. Trước tiên, thịt được hong khô trên bếp lửa vài ngày, rồi đem hấp chín và làm khô một lần nữa để bảo quản lâu ngày. Miếng thịt trâu khô ngả màu nâu cánh gián, nhìn qua không gây được sự chú ý, nhưng khi chậm rãi thưởng thức, cảm nhận từng thớ thịt dai mềm, càng nhai càng thấy kích thích vị giác từ những hương vị tổng hòa, vị ngọt của thịt, vị cay nồng của tỏi, ớt, tê tê nơi đầu lưỡi của mắc khén. Thưởng thức thịt trâu gác bếp phải ngồi khoanh chân bên bữa cơm trên nhà sàn, vừa trò chuyện vừa xé miếng thịt khô, nhai thật kỹ, nhấp chén rượu nếp thơm mới thấy cái thú của ẩm thực Tây Bắc, mới cảm nhận hết hương vị núi rừng.

Với bàn tay khéo léo, sự tinh tế trong kết hợp nguyên liệu và nhạy cảm trong pha chế gia vị, đồng bào dân tộc Thái có cách riêng của mình để chế biến thịt trâu trở thành đặc sản nổi tiếng, đem lại nguồn thu nhập không nhỏ cho gia đình.

Phụ nữ dân tộc Thái rất tài tình và khéo léo trong sử dụng nguyên liệu để chế biến món ăn. Nếu như phần thịt ngon nhất của con trâu được dùng làm thịt khô, thì những phần còn lại cũng được chế biến thành những món hấp dẫn. Đầu tiên, những phần thịt sau khi lọc ra, chị em khéo thái miếng vuông vức, đem trộn gia vị theo kinh nghiệm, rồi nướng trên than hồng dậy mùi thơm nức.

Ai cũng biết da trâu rất dày và dai, người ta vẫn thường dùng để căng trống. Nhưng, với đồng bào dân tộc Thái, da trâu lại là nguyên liệu được dùng để làm nên món ăn đặc sản canh bon nấu với da trâu, cà dại. Hay món nộm da trâu với hoa chuối rừng, da trâu muối chua giòn sần sật có vị chua nhẹ là món ăn không thể thiếu trên mâm cơm mừng tân gia hay những ngày lễ tết tụ họp đông người.

Sẽ là thiếu sót nếu không nhắc đến món canh lá vón vén nấu với đuôi trâu thui vàng và ninh kỹ. Bát canh vón vén giản dị, mộc mạc, vị chua thanh, ngọt nước cũng chẳng thể thiếu, từ những chầu rượu đãi khách trên mâm cơm gia đình, cho đến những bàn tiệc sang trọng ở các nhà hàng ẩm thực dân tộc Thái, được coi là bí quyết hay một sự tinh tế của người phụ nữ dân tộc Thái khi khéo léo đưa vào bữa ăn để giải rượu cho những thực khách đôi lúc lỡ ham vui mà quá chén.

Những món ăn từ thịt trâu của đồng bào dân tộc Thái giờ đây đã trở nên phổ biến, được xếp là món chính trong thực đơn của rất nhiều nhà hàng ẩm thực tại Sơn La. Món thịt trâu khô còn được xếp hạng là sản phẩm OCOP 3 sao của tỉnh, trở thành một đặc sản riêng có, niềm tự hào của đồng bào dân tộc Thái và cũng là món quà ẩn chứa tình cảm và tinh thần gửi gắm những người phương xa mỗi khi có dịp ghé thăm mảnh đất Sơn La giàu lòng mến khách.

Tại bản Lầu, phường Chiềng Lề, TP. Sơn La hiện có rất nhiều hộ gia đình đang sản xuất và kinh doanh món thịt trâu gác bếp. Đặc biệt, những hộ chuyên kinh doanh món đặc sản này đã đăng ký nhãn hiệu và được các ngành chức năng chứng nhận và lựa chọn làm sản phẩm OCOP của tỉnh, điển hình là sản phẩm “Thịt trâu gác bếp Hoa Xuân”.

Ngoài phục vụ khách hàng trong tỉnh, sản phẩm “Thịt trâu gác bếp Hoa Xuân” còn trực tiếp cung cấp phân phối đến thị trường các tỉnh, thành phố trong cả nước, hệ thống các cửa hàng thực phẩm sạch ở Thủ đô Hà Nội. Mỗi năm, Cửa hàng thịt trâu gác bếp Hoa Xuân cung ứng khoảng 3,5 tấn thịt khô ra thị trường, giá bán bình quân 750.000 - 800.000 đồng/kg.