Từ hủ tục lâu đời đến hệ lụy kéo dài

Trước đây, ở một số thôn, bản vùng cao Mù Cang Chải, việc con trai, con gái lập gia đình khi mới 14-16 tuổi từng được coi là “chuyện bình thường”. Nhiều gia đình quan niệm rằng cưới sớm để “yên bề gia thất”, có thêm lao động sản xuất. Một số dòng họ vẫn duy trì tập quán kết hôn trong phạm vi họ hàng gần để “giữ đất, giữ của”.

Hệ quả là không ít phụ nữ mang thai, sinh con khi cơ thể chưa phát triển hoàn thiện; trẻ sinh ra suy dinh dưỡng, sức khỏe yếu. Nhiều cặp vợ chồng trẻ thiếu kiến thức, kỹ năng làm cha mẹ, cuộc sống gia đình bấp bênh, dễ phát sinh mâu thuẫn, đói nghèo kéo dài qua nhiều thế hệ.

Bà Lầu Thị Dủ, dân tộc Mông, ở xã Mù Căng Chải từng đứng trước nguy cơ gả con sớm theo tập quán cũ. Bà Dủ chia sẻ: “Ngày trước, tôi lấy chồng sớm, khổ lắm. Không biết chăm sóc con cái, không biết làm ăn nên gia đình quanh năm thiếu thốn. Khi con cái tôi lớn lên, họ hàng cũng khuyên nên gả sớm như trước kia”.

Tuy nhiên, sau nhiều buổi tuyên truyền, vận động của cán bộ xã và Người có uy tín trong thôn, gia đình bà Dủ đã thay đổi suy nghĩ.

“Cán bộ đến tận nhà phân tích cho mình hiểu lấy chồng sớm khổ cho con, khổ cho cả gia đình. Sau đó tôi quyết tâm cho con học hết, có nghề nghiệp rồi mới lập gia đình,” bà Dủ nói.

Câu chuyện của gia đình bà Dủ không còn là trường hợp cá biệt. Ngày càng nhiều bậc cha mẹ ở Mù Cang Chải nhận ra rằng hạnh phúc lâu dài không thể xây dựng trên nền tảng của những cuộc hôn nhân vội vã, thiếu chuẩn bị.

Một trong những yếu tố then chốt giúp Mù Cang Chải từng bước đẩy lùi tảo hôn là sự phát huy vai trò của già làng, trưởng bản, Người có uy tín trong cộng đồng. Với tiếng nói có trọng lượng, họ trở thành “cầu nối” giữa chính quyền và người dân.

Ông Mùa A Chư, Người có uy tín thôn La Phu Khơ (xã Mù Cang Chải), cho biết: “Muốn người dân nghe thì mình phải làm gương. Gia đình tôi cũng dặn con cháu không lấy vợ, lấy chồng sớm. Trong các buổi họp thôn, tôi luôn nói rõ tác hại của tảo hôn để bà con hiểu".

Những buổi sinh hoạt cộng đồng, họp thôn, lễ hội truyền thống… trở thành dịp để lồng ghép tuyên truyền, vận động xóa bỏ hủ tục. Cách làm mềm dẻo, gần gũi, “mưa dầm thấm lâu” đã mang lại hiệu quả rõ rệt.

Nền tảng xây dựng gia đình tiến bộ, bền vững

Theo ông Lê Xuân Dương, Trưởng phòng Văn hóa - Xã hội xã Mù Cang Chải, công tác phòng, chống tảo hôn và hôn nhân cận huyết thống được xác định là nhiệm vụ trọng tâm, lâu dài.

“Chúng tôi không chỉ tuyên truyền bằng văn bản, khẩu hiệu mà chú trọng tiếp cận trực tiếp từng hộ gia đình, từng dòng họ có nguy cơ. Mục tiêu là thay đổi nhận thức, giúp người dân hiểu đây không chỉ là quy định của pháp luật mà còn là vì tương lai của chính con em họ,” ông Dương nhấn mạnh.

Xã đã xây dựng kế hoạch chuyên đề, phân công trách nhiệm cụ thể cho từng cán bộ phụ trách thôn, bản; tăng cường phối hợp giữa các ngành văn hóa - xã hội, tư pháp, công an, y tế và các tổ chức đoàn thể. Khi phát hiện trường hợp có nguy cơ tảo hôn, chính quyền kịp thời can thiệp, vận động, thuyết phục ngay từ sớm.

Đặc biệt, quan điểm xuyên suốt của xã Mù Cang Chải là nghiêm minh nhưng nhân văn. Với các trường hợp vi phạm, xã kiên quyết xử lý theo quy định của pháp luật; đồng thời chú trọng tư vấn, hỗ trợ để các gia đình, thanh thiếu niên sớm ổn định cuộc sống.

Ông Lê Xuân Dương cho rằng :“Nếu chỉ xử phạt mà không tuyên truyền, hỗ trợ thì rất khó tạo sự chuyển biến bền vững. Chúng tôi coi trọng việc giúp người dân hiểu đúng, làm đúng, để họ tự nguyện từ bỏ hủ tục”.

Khi tảo hôn từng bước được đẩy lùi, diện mạo đời sống văn hóa - xã hội ở Mù Cang Chải có nhiều thay đổi tích cực. Nhiều gia đình quan tâm hơn đến việc chăm sóc sức khỏe, kế hoạch hóa gia đình; phụ nữ có điều kiện học tập, lao động, tham gia các hoạt động xã hội; trẻ em được bảo vệ tốt hơn.

Gia đình anh Hờ A Sùng, một hộ dân tiêu biểu ở thôn Dền Thàng (xã Mù Cang Chải) là minh chứng rõ nét nhất. Anh Sùng chia sẻ: “Mình không cho con lấy vợ sớm. Có học, có nghề thì mới thoát nghèo được. Bây giờ nhiều gia đình trong thôn cũng nghĩ như vậy”.

Thực tiễn tại xã Mù Cang Chải cho thấy, xóa bỏ tảo hôn và hôn nhân cận huyết thống không chỉ là câu chuyện chấp hành pháp luật, mà còn là quá trình thay đổi tư duy, nếp nghĩ, nếp sống của cả cộng đồng. Khi mỗi gia đình nhận thức rõ trách nhiệm của mình, hủ tục sẽ dần bị đẩy lùi.

Chính quyền xã Mù Cang Chải xác định thời gian tới sẽ tiếp tục đẩy mạnh tuyên truyền sâu rộng, nhân rộng các mô hình gia đình tiêu biểu, phát huy vai trò của người có uy tín, gắn phòng, chống tảo hôn với phát triển kinh tế - xã hội và xây dựng đời sống văn hóa mới.

Xóa bỏ tảo hôn không chỉ mở ra cánh cửa tương lai cho trẻ em vùng cao, mà còn là nền tảng để xây dựng những gia đình tiến bộ, hạnh phúc, góp phần vào sự phát triển bền vững của Mù Cang Chải hôm nay và mai sau.