“Điểm nghẽn” để phát triển

Vùng đồng bào DTTS và miền núi nước ta, có nhiều tiềm năng lợi thế về đất đai, khí hậu phù hợp với nhiều giống cây trồng, vật nuôi có giá trị kinh tế cao. Với việc thực hiện các chương trình, chính sách phát triển kinh tế - xã hội vùng đồng bào DTTS và miền núi, đã đem lại những kết quả tích cực góp phần nâng cao đời sống người dân; sản xuất tại một số địa phương có bước phát triển theo hướng sản xuất hàng hóa.

Đặc biệt, Chương trình mục tiêu quốc gia phát triển kinh tế - xã hội vùng đồng bào DTTS và miền núi giai đoạn 2021 - 2030 (Chương trình MTQG 1719) đã tạo động lực thúc đẩy phát triển các vùng nuôi trồng phù hợp với mỗi địa phương, thành mũi nhọn trong phát triển kinh tế, tạo sinh kế cho đồng bào các dân tộc.

Đồng thời, các nội dung chính sách của Chương trình MTQG 1719 cũng thúc đẩy mạnh mẽ phát triển thị trường thương mại và đưa sản phẩm của vùng đồng bào DTTS và miền núi vào kênh phân phối tại thị trường trong nước cũng như xuất khẩu.

Nguồn vốn từ Chương trình MTQG 1719 đang góp phần để các địa phương vùng đồng bào DTTS và miền núi hướng tới thực hiện mục tiêu trong Chiến lược phát triển lâm nghiệp Việt Nam giai đoạn 2021 – 2030, tầm nhìn đến năm 2050 theo Quyết định số 523/QĐ-TTg ngày 01/4/2021 của Thủ tướng Chính phủ.

Theo đó, Chiến lược đặt mục tiêu đến năm 2030 có 80% số hộ miền núi, người DTTS sống ở vùng có rừng tham gia sản xuất lâm nghiệp hàng hóa; đến năm 2030 thu nhập bình quân của người DTTS bằng 1/2 bình quân chung cả nước; giảm tỷ lệ hộ nghèo ở vùng đồng bào DTTS mỗi năm giảm trên 3,0%.

Tuy nhiên, một khó khăn trong việc phát triển sản xuất nông, lâm nghiệp theo chuỗi giá trị ở vùng đồng bào DTTS và miền núi lâu nay là hoạt động chế biến khá trầm lắng; cơ sở chế biên nông, lâm sản vừa thiếu về số lượng, vừa yếu về năng lực chế biến.

Tại thời điểm năm 2019, kết quả điều tra thực trạng kinh tế - xã hội của 53 DTTS cho thấy, toàn vùng đồng bào DTTS và miền núi có 18.474 doanh nghiệp chế biến nông, lâm sản; trong đó có 11.370 doanh nghiệp chế biến nông sản, 7.104 doanh nghiệp chế biến lâm sản.

Sau 05 năm, thực trạng cơ sở chế biến nông, lâm sản ở vùng đồng bào DTTS và miền núi đã được thu thập trong cuộc điều tra vừa được tổ chức ngày 01/7 đến 15/8 vừa qua; dự kiến công bố vào tháng 7/2025.

Nhưng dự báo, số cơ sở chế biến nông, lâm sản ở địa bàn này tăng không nhiều, vẫn còn khiêm tốn so với tiềm năng, lợi thế của vùng cũng như so với số lượng doanh nghiệp chế biến của cả nước.

Chỉ riêng cơ sở chế biến nông sản, thống kê gần nhất của Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn, đến hết năm 2023, cả nước có khoảng 13.000 cơ sở. Còn ở vùng đồng bào DTTS và miền núi, kết quả điều tra 05 năm trước cho thấy, toàn vùng chỉ có 11.370 cơ sở. Sau 05 năm, dù số lượng có thể tăng lên, nhưng chắc chắn không nhiều do việc thu hút đầu tư vào vùng đồng bào DTTS và miền núi rất khó khăn,

Cần có cơ chế đặc thù

Nhận định trên là hoàn toàn có cơ sở. Tại kỳ họp thứ 7, Quốc hội khóa XV (tháng 6/2024), khi chất vấn Bộ trưởng Bộ Công thương Nguyễn Hồng Diên, nhiều đại biểu Quốc hội (ĐBQH) đã nêu những khó khăn, vướng mắc về chính sách trong thu hút doanh nghiệp đầu tư vào miền núi, vùng đồng bào DTTS.

Đại biểu Hà Sỹ Huân (Đoàn ĐBQH tỉnh Bắc Kạn) - Giám đốc Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn tỉnh Bắc Kạn cho rằng, việc ban hành chính sách áp dụng chung cho các địa phương trên phạm vi cả nước đã gây khó khăn rất lớn đối với các địa phương không có nhiều lợi thế để thu hút doanh nghiệp tham gia chế biến nông, lâm thủy sản, nhất là các tỉnh miền núi.

Đại biểu Huân đề nghị, Bộ trưởng Bộ Công thương có giải pháp gì trong thời gian tới để tạo điều kiện cho các địa phương thu hút được các doanh nghiệp sẵn sàng tham gia chế biến nông, lâm thủy sản; phát triển nông nghiệp, nông thôn bằng những chính sách ưu đãi hơn.

Theo Bộ trưởng Bộ Công thương Nguyễn Hồng Diên, để thu hút doanh nghiệp vào vùng sâu, vùng xa thì phải có vùng nguyên liệu. 

Để có vùng nguyên liệu thì chính quyền địa phương phải quy hoạch được vùng trồng, vùng nuôi; áp dụng được công nghệ mới trong các khâu của quá trình sản xuất; bảo đảm sản phẩm xanh - sạch - chất lượng; sản xuất và cung ứng cho thị trường những cái thị trường cần chứ không phải những cái mà mình có.

Ngoài ra, người đứng đầu ngành Công thương cũng khẳng định, chúng ta đã ban hành nhiều chính sách, những chính sách này liên quan đến nhiều ngành; một số cơ chế còn chồng chéo, vướng mắc. 

Do đó, để cơ chế, chính sách thực sự phát huy được hiệu quả thì trong thời gian tới cần rà soát quy định pháp luật hiện hành, thuộc trách nhiệm của ngành nào thì ngành đó phải rà soát và tham mưu cấp có thẩm quyền.

Thực trạng về doanh nghiệp chế biến nông, lâm sản ở vùng đồng bào DTTS và miền núi từ cuộc điều tra thu thập thông tin kinh tế - xã hội của 53 DTTS lần thứ IV, sắp được công bố tới đây, sẽ phản ánh nhiều khía cạnh trong trăn trở của các ĐBQH; cũng như của chính quyền các địa phương. Từ đó, các bộ, ngành, địa phương liên quan sẽ tham mưu, xây dựng chính sách đặc thù để thu hút doanh nghiệp đầu tư vào lĩnh vực chế biến nông, lâm sản ở vùng đồng bào DTTS và miền núi.