Việc sửa đổi Hiến pháp lần này không chỉ là điều chỉnh kỹ thuật pháp lý đơn thuần, mà mang tính chiến lược, nhằm hiện thực hóa chủ trương lớn về sắp xếp, tinh gọn tổ chức bộ máy, nâng cao hiệu lực, hiệu quả của hệ thống chính trị trong giai đoạn mới. Trọng tâm sửa đổi tập trung vào các quy định liên quan đến Mặt trận Tổ quốc Việt Nam, các tổ chức chính trị - xã hội và cơ chế tổ chức chính quyền địa phương. Đây là những cấu phần then chốt trong cấu trúc quyền lực và vận hành của Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa.

Quốc hội cũng ban hành Nghị quyết số 195/2025/QH15, chính thức thành lập Ủy ban dự thảo sửa đổi Hiến pháp. Trên cơ sở phạm vi sửa đổi đã được xác định rõ, Ủy ban này đã nhanh chóng bắt tay xây dựng dự thảo Nghị quyết sửa đổi, bổ sung một số điều của Hiến pháp năm 2013, bảo đảm cả tính kế thừa và đổi mới, hài hòa giữa yêu cầu cải cách và sự ổn định nền tảng lập hiến.

Dự thảo Nghị quyết gồm 2 điều. Điều 1 bao gồm 8 khoản, tập trung sửa đổi các quy định về vị trí, chức năng của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam và các tổ chức chính trị - xã hội, đồng thời điều chỉnh các nội dung liên quan đến đơn vị hành chính và mô hình tổ chức chính quyền địa phương, tạo nền tảng pháp lý cho việc tái thiết mô hình quản trị quốc gia. Điều 2 gồm 3 khoản, quy định rõ về hiệu lực thi hành và các điều khoản chuyển tiếp, bảo đảm tính thông suốt và ổn định trong giai đoạn chuyển đổi.

Việc sửa đổi Hiến pháp lần này cho thấy quyết tâm chính trị mạnh mẽ trong việc thúc đẩy cải cách toàn diện, đồng thời khẳng định vai trò chủ động, dẫn dắt của Quốc hội trong việc kiến tạo thể chế, đáp ứng yêu cầu phát triển bền vững đất nước trong bối cảnh mới.

Trong bối cảnh đất nước bước vào giai đoạn phát triển mới, việc tổ chức, vận hành mô hình chính quyền địa phương theo ba cấp hành chính: tỉnh, huyện, xã như quy định tại Điều 110 của Hiến pháp năm 2013, tuy đã từng phát huy vai trò nhất định trong công cuộc xây dựng, bảo vệ Tổ quốc, nay đã bộc lộ rõ những điểm nghẽn về hiệu lực và hiệu quả.

Sự chồng chéo về chức năng, nhiệm vụ giữa các cấp, cùng với việc duy trì một cấp trung gian (cấp huyện), không chỉ tạo nên độ trễ trong thực thi mệnh lệnh quản lý mà còn làm phân tán nguồn lực, kéo dài quy trình điều hành, gây lãng phí lớn trong vận hành bộ máy. Trong thời đại mà chuyển đổi số, công nghệ thông tin và quản trị dữ liệu đang là trụ cột của điều hành quốc gia hiện đại, mô hình quản lý theo chiều dọc với ba tầng nấc hành chính đã không còn phù hợp.

Kinh nghiệm quốc tế cho thấy xu hướng tinh giản cấp trung gian, đẩy mạnh ứng dụng công nghệ số trong quản trị đang được nhiều quốc gia áp dụng thành công. Việc rút gọn đầu mối hành chính giúp nâng cao hiệu lực điều hành, đồng thời vẫn đảm bảo tính gần dân, sát dân nhờ vào hạ tầng công nghệ. Thực tiễn tại Việt Nam trong thời gian qua cũng đã ghi nhận những kết quả tích cực từ việc sáp nhập, tổ chức lại một số đơn vị hành chính, khẳng định khả năng quản lý hiệu quả ở quy mô lớn hơn khi bộ máy được tinh gọn.

Trên cơ sở đó, việc sửa đổi Điều 110 của Hiến pháp là yêu cầu cấp thiết nhằm thể chế hóa chủ trương của Đảng tại Nghị quyết số 60-NQ/TW ngày 12/4/2025 của Hội nghị Trung ương 11 khóa XIII, theo đó xác định rõ mô hình tổ chức chính quyền địa phương theo hướng hai cấp: cấp tỉnh và cấp dưới tỉnh, đồng thời chấm dứt hoạt động của cấp huyện từ ngày 01/7/2025.

Theo đó, dự thảo sửa đổi đề xuất điều chỉnh Điều 110 Hiến pháp như sau: Các đơn vị hành chính của nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam gồm tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương và các đơn vị hành chính dưới tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương. Đơn vị hành chính - kinh tế đặc biệt do Quốc hội thành lập. Việc xác định các loại đơn vị hành chính dưới tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương, cũng như trình tự, thủ tục thành lập, nhập, chia, giải thể, điều chỉnh địa giới do Quốc hội quy định.

Cách tiếp cận này không chỉ tạo hành lang pháp lý linh hoạt cho việc tiếp tục hoàn thiện mô hình tổ chức chính quyền địa phương trong các luật chuyên ngành, đặc biệt là Luật Tổ chức chính quyền địa phương (sửa đổi) đang được trình tại Kỳ họp thứ 9, mà còn bảo đảm sự thống nhất với các quy định hiện hành tại khoản 8 Điều 74 và khoản 4 Điều 96 của Hiến pháp. Theo đó, dự kiến sẽ xác lập lại cơ cấu hành chính theo hướng: xã là đơn vị ở nông thôn, phường ở đô thị và đặc khu là đơn vị hành chính đặc thù ở hải đảo.

Như vậy, có thể thấy, việc sửa đổi Hiến pháp lần này không chỉ là một điều chỉnh kỹ thuật trong văn bản lập hiến, mà là một bước chuyển mang tính đột phá về tư duy tổ chức bộ máy Nhà nước - tinh gọn, hiệu quả, thích ứng với xu thế phát triển nhanh, bền vững trong kỷ nguyên vươn mình của dân tộc.