Trong tiết trời se lạnh, bên hiên căn nhà sàn truyền thống, với đôi tay nhăn nheo, chai sạm, Nghệ nhân ưu tú Y Ber vẫn đang miệt mài nhào đất, nặn ra nhiều sản phẩm như: Nồi, niêu, chén, ghè, ly uống nước... Các sản phẩm gốm do Y Ber làm ra rất đơn sơ, mộc mạc, bình dị như chính cuộc sống của người Ba Na nơi đây, nhưng có sức hút đến lạ thường.

Nghệ nhân ưu tú Y Ber chia sẻ: Nghề làm gốm của người Ba Na có từ hàng trăm năm, truyền từ thế hệ này sang thế hệ khác. Tôi học nghề làm gốm từ chính mẹ của mình từ năm 18 tuổi, đến nay đã có 56 năm làm nghề gốm. Để làm ra được sản phẩm hoàn thiện, phải qua nhiều công đoạn, lặp đi lặp lại nhiều khâu và cần sự tỉ mỉ, chịu khó. Sau khi nặn xong thì phơi khô, mài nhẵn, hơ lửa cho cứng lại rồi mới đem nung. Dùng nước của rễ cây T’nưng trong rừng để quệt lên tạo màu đen bóng đặc trưng và tăng độ bền.

Cách làm gốm truyền thống của người Ba Na ở làng Kon Săm Lũ khác với nghề gốm của các dân tộc khác, không dùng bàn xoay nên mất nhiều thời gian, công sức hơn. Nghệ nhân sử dụng những vật dụng đơn giản như cối, tấm phên, hòn đá, vòng tre, mảnh vải ướt để chế tác. Nguyên liệu là đất sét được lấy trong tự nhiên, phơi khô và giã nát, chọn lấy thứ đất mịn để nhào nặn. 

Với quy trình thô sơ, nguyên thủy đã tạo ra được các sản phẩm mộc mạc, có hồn, mang đậm bản sắc của người Ba Na.

“Quá trình nặn đất sét, tôi dùng một tấm phên đặt trên cái cối to, đất sét được đặt cố định trên tấm phên để tạo hình. Sau đó dùng hai tay, một tay cố định đất sét, tay kia sẽ tạo hình theo nhịp bước chân đều và đi vòng tròn. Quá trình nặn dùng thêm tấm vải ướt để vuốt nhẹ lên vật nặn để tiếp nước, giữ độ dẻo, láng cho bề mặt. Quá trình lặp lại liên tục đến khi thành sản phẩm”, Nghệ nhân ưu tú Y Ber chia sẻ.

Những sản phẩm gốm mà Nghệ nhân ưu tú Y Ber làm ra, đều là những vật dụng gắn liền với đời sống sinh hoạt hằng ngày của người Ba Na. Người Ba Na làm gốm không chỉ phục vụ cho cuộc sống của gia đình, mà còn bán ra bên ngoài nên lúc ấy cả làng, phụ nữ nhà nào cũng làm gốm.

Tuy nhiên, hiện nay các sản phẩm gốm công nghiệp vừa rẻ, vừa bắt mắt nên nghề gốm của người Ba Na ở làng Kon Săm Lũ đang đứng trước nguy cơ thất truyền. Hiện trong làng chỉ còn mỗi nghệ nhân Y Ber còn giữ nghề, những người biết nghề thì không còn làm nữa, bởi không có được nguồn thu nhập từ chính nghề này.

Nghệ nhân ưu tú Y Ber trăn trở: Các sản phẩm gốm hiện đại có giá vừa rẻ, vừa bắt mắt nên ít ai chuộng những sản phẩm gốm của chúng tôi làm ra. Vì vậy, nhiều nghệ nhân làm gốm giỏi trong làng vì lo mưu sinh nên không thiết tha gì với nghề nữa. Ngay cả em gái Y Pư của tôi, từng là hy vọng của bà con trong làng giờ cũng bỏ nghề rồi, không chịu làm nữa. Tôi thật buồn khi chứng kiến nghề của cha ông dần mai một.

Giờ đây, những sản phẩm mà Nghệ nhân ưu tú Y Ber làm ra, chủ yếu được bà trưng bày trong nhà và bán cho du khách dùng làm vật trưng bày, trang trí. Tuy nhiên, số lượng người mua hàng còn ít và không ổn định nên thu nhập không nhiều.

Nghệ nhân ưu tú Y Ber chia sẻ: Với mỗi sản phẩm hoàn thiện tôi bán với giá từ 100 đến 400 nghìn đồng tùy kích cỡ. Chi phí bán được không là bao nhưng tôi vẫn duy trì vì không muốn nghề truyền thống của cha ông bị mai một. Mong muốn lớn nhất của tôi lúc này là cần có sự động viên, khích lệ để thế hệ trẻ hôm nay học và giữ lại nghề gốm truyền thống này.

Chia tay Nghệ nhân ưu tú Y Ber, trong tôi cảm nhận được ánh mắt đượm buồn và nỗi niềm trăn trở, lo lắng của người nghệ nhân đầy tâm huyết này. Thiết nghĩ, để nghề gốm truyền thống của người Ba Na ở làng Kon Săm Lũ mãi trường tồn với thời gian, thì rất cần sự quan tâm của các ngành chức năng trong công tác đầu tư, bảo tồn nghề truyền thống này.