"Điểm nghẽn" 87,5% và bức tranh nhân lực

Số liệu từ cuộc điều tra thực trạng kinh tế - xã hội 53 DTTS năm 2024, đã vẽ nên một bức tranh nhân lực đầy thách thức. Trong khi thanh niên DTTS (15 - 24 tuổi) chiếm tới 62,9% tổng số người DTTS, là lực lượng lao động hùng hậu, thì chất lượng của lực lượng này lại đang ở mức rất thấp.

Có đến 87,5% người DTTS từ 15 tuổi trở lên không có trình độ chuyên môn kỹ thuật, cao hơn nhiều so với mức 73,6% của toàn quốc. Đáng chú ý hơn, tỷ lệ người DTTS có trình độ đại học trở lên chỉ là 4,3%, chưa bằng một nửa so với tỷ lệ chung 11,6% của cả nước.

Rào cản "đầu vào": Gánh nặng kinh tế quá lớn

Câu hỏi đặt ra là vì sao tỷ lệ nhân lực có trình độ cao lại thấp đến vậy, dù Đảng và Nhà nước đã có nhiều chính sách hỗ trợ?

Rào cản lớn nhất níu chân các em không phải là không muốn học, mà chính là gánh nặng kinh tế "đầu vào".

Một phép tính đơn giản cho thấy, để trang trải chi phí sinh hoạt tối thiểu (tiền thuê trọ, ăn uống, đi lại, giáo trình) tại các thành phố lớn như Hà Nội hay TP.HCM, một sinh viên cần ít nhất 3-4 triệu đồng/tháng.

 Một năm học 10 tháng đã tốn 30-40 triệu đồng, chưa kể các chi phí phát sinh như máy tính, xe cộ. Con số này là một tài sản khổng lồ so với thu nhập bình quân chỉ vài chục triệu đồng/năm của các hộ gia đình ở vùng cao, vốn chủ yếu dựa vào nông nghiệp.

Mặt khác, trong bối cảnh các trường đại học thực hiện tự chủ tài chính (theo Nghị định 81/2021/NĐ-CP), học phí đã và đang tăng mạnh, nhiều trường công lập có mức thu 20-40 triệu đồng/năm.

 Trong khi đó, các chính sách miễn, giảm học phí hiện hành thường chỉ áp dụng cho đối tượng hộ nghèo, cận nghèo. Điều này vô tình bỏ sót một nhóm rất lớn các gia đình DTTS tuy "không nghèo" trên giấy tờ, nhưng thực chất không đủ khả năng chi trả mức học phí ngày càng tăng cao này.

Các gia đình phải đối mặt với một bài toán "chi phí cơ hội" rất thực tế: Nếu cho con đi học đại học, gia đình không chỉ mất đi một lao động, mà còn phải chu cấp hàng chục triệu đồng mỗi năm.

 Ngược lại, nếu con em họ không học, các em có thể đi làm công nhân tại các khu công nghiệp (như ở Bắc Ninh, Bình Dương...) và ngay lập tức có thu nhập 6-8 triệu đồng/tháng để gửi về phụ giúp gia đình. Đây là một sự lựa chọn kinh tế rất thực tế mà nhiều gia đình buộc phải cân nhắc.

Theo TS. Nguyễn Thị Bích Thu, Phó Trưởng phòng Đào tạo và Công tác sinh viên: Với đặc thù công việc giảng dạy, nghiên cứu về DTTS, có điều kiện đi đến các vùng sâu, vùng xa ở vùng DTTS, tôi nhận thấy việc thoát nghèo của đồng bào DTTS còn rất "mong manh", thiếu ổn định, bền vững. Chỉ cần một trận lũ quét, một đợt sương muối, hay vài tháng hạn hán là có thể kéo nhiều gia đình trở lại hộ nghèo, thành hộ nghèo. 

Trong khi các chính sách hỗ trợ hiện tại cho sinh viên người DTTS, chủ yếu hướng vào hộ nghèo, cận nghèo, khu vực III. Điều này, vô hình trung bỏ lại một bộ phận lớn các gia đình "ngấp nghé" nghèo, không đủ khả năng nuôi con ăn học 4 - 5 năm đại học ở thành phố lớn. 

Đây chính là nỗi lo thực tế khiến nhiều gia đình và học sinh phải bỏ dở giấc mơ đại học, chấp nhận gia nhập vào lực lượng lao động không có chuyên môn kỹ thuật.

"Đơn đặt hàng" chính sách giáo dục toàn diện

Đứng trước "điểm nghẽn" về kinh tế, các sinh viên và phụ huynh DTTS đã đưa ra những kiến nghị chính sách cụ thể, mang tính căn cơ gửi đến Quốc hội.

Đó là mong muốn Quốc hội, Chính phủ "quan tâm có chính sách hỗ trợ chi phí học tập, miễn học phí mở rộng đối tượng là tất cả sinh viên người DTTS; không chỉ là cho đối tượng sinh viên là người DTTS rất ít người, hộ nghèo, cận nghèo, cư trú ở khu vực đặc biệt khó khăn".

Đây được xem là giải pháp căn cơ, "một liều thuốc mạnh" để các em "có thể yên tâm gác nỗi lo cơm áo, chuyên tâm học tập", tạo ra một thế hệ nhân lực mới người DTTS, có trình độ, có kiến thức, có khả năng vận dụng tri thức, khoa học công nghệ vào phát triển kinh tế - xã hội vùng DTTS.

Giải quyết được bài toán "đầu vào" này mới chỉ là bước đầu. Ngay cả khi đã nỗ lực vượt khó để tốt nghiệp, một "nỗi lo kép" khác đang chờ đợi họ: Bài toán việc làm "đầu ra", vốn cũng cần những cơ chế đặc thù không kém.