Năm nay, người Hà Nhì tại xã Sín Thầu, huyện Mường Nhé, ăn Tết Khù Sự Chà vào ngày Thìn (con rồng), ngày cuối cùng của tháng cuối năm. Đây là thời điểm mùa màng đã thu hoạch xong, người dân khép lại một năm học tập, lao động sản xuất hăng say, để đoàn tụ bên gia đình, báo hiếu tiên tổ, các bậc sinh thành và vui chơi, thăm hỏi người thân, bạn bè. Thời gian vui chơi đón Tết thường kéo dài ít nhất trong 3 ngày, khi đó mọi người cùng chúc cho nhau những điều may mắn, tốt đẹp nhất, qua đó thêm thắt chặt tình đoàn kết bản làng.

Ông Pờ Chinh Phạ, Phó Chủ tịch xã Sín Thầu cho biết: Sín Thầu có gần 320 hộ dân, hơn 1.400 nhân khẩu, sinh sống ở 7 bản, trong đó cộng đồng dân tộc Hà Nhì chiếm đến 96%. Hàng chục năm trước, Sín Thầu là vùng đất khó, mãi đến năm 2007 mới có đường ô tô từ trung tâm huyện Mường Nhé vào xã, đến năm 2012 điện lưới quốc gia cũng mới “chạm” đến các bản rất khó khăn, là Tá Miếu và Tả Cố Khừ. Đến nay, quá khứ một thời về cái đói, cái nghèo luôn đeo bám bản, làng đã không còn nữa.

Những ngày diễn ra Tết Khù Sự Chà, du khách phương xa đến bản được tiếp đón nồng hậu như người thân sau bao ngày đi xa trở về.

Trong những năm qua, kinh tế của xã liên tục tăng trưởng, diện mạo nông thôn đổi thay, tổng lương thực bình quân đầu người đạt hơn 400kg/người/năm. Đến nay thu nhập bình quân của bà con đạt gần 30 triệu đồng/năm; địa phương đã đạt 15/19 tiêu chí xây dựng nông thôn mới… Những thành quả đó càng tạo niềm vui, giúp cho bà con dân tộc Hà Nhì đón Tết năm nay càng đong đầy, no ấm hơn.

Trước Tết một ngày, khi sương đêm còn chưa tan hết, cái rét ngọt của miền biên viễn vẫn đang phủ khắp các bản làng, thì người dân Hà Nhì ở các bản, làng nơi đây đã thức giấc dọn dẹp nhà cửa, sân ngõ, ruộng vườn chuẩn bị đón Tết. Lối đi đấu nối giữa các cụm cư dân cũng được dọn dẹp sạch sẽ khi mặt trời vừa ló rạng trên dãy núi uy nghiêm, kỳ vĩ. Những bếp lửa bập bùng cũng được nhóm lên, soi rõ những khuôn mặt của những mẹ, những chị, những em gái tảo tần người Hà Nhì khi hối hả làm bánh trôi (“chà lẹ”) để đặt lên bàn thờ gia tiên trong ngày tết đầu tiên. Đây cũng là nghi thức cúng bái để thông báo, mời tổ tiên về ăn Tết cùng với con cháu, bởi theo quan niệm của người Hà Nhì, bánh trôi là món ăn đầu tiên không thể thiếu, để tổ tiên ăn “lót dạ” trước khi về ăn Tết vui cùng gia chủ.

Khi gia chủ làm lý, cúng lễ xong, mọi người trong gia đình sẽ ăn bánh trôi rồi tiến hành mổ lợn. Trong Tết Khù Sự Chà, thịt lợn là lễ vật chính dâng cúng tổ tiên nên bắt buộc các gia đình đều cũng phải có, nếu vì hoàn cảnh khó khăn thì gia chủ phải đi xin của anh em trong họ tộc. Điều đặc biệt, người Hà Nhì chỉ mổ lợn ăn Tết trong ngày đầu tiên của Tết truyền thống hoặc ngày thứ ba, không mổ vào ngày thứ hai. Bởi theo quan niệm của người Hà Nhì, ngày đầu tiên ăn tết là ngày Thìn (rồng), ngày thứ hai là ngày Tỵ (rắn)-xung khắc với Hợi (lợn), nếu mổ lợn vào ngày xung khắc, sau này gia chủ sẽ không nuôi được lợn, gặp trắc trở trong chăn nuôi. Lợn mổ xong, gia chủ sẽ cắt mỗi thứ một ít, đem luộc chín rồi sắp bày lên mâm cùng với các lễ vật như bát cơm, củ gừng… để cúng khấn tổ tiên. Khi chủ nhà cúng xong, mọi thành viên trong gia đình cùng quỳ trước bàn thờ khấn vái. Số thịt lợn còn lại sau khi mổ lợn, một phần sẽ được chủ nhà chế biến thành các món ăn để đón, đãi khách đến thăm, chúc tết gia đình và phần khác sẽ được cất giữ, bảo quản bằng cách thức riêng để dùng lâu dài trong những ngày sau Tết.

Bánh trôi “chà lẹ” làm từ nguyên liệu bột nếp nương để thờ cúng gia tiên trong những ngày Tết.

Trong ngày thứ hai và thứ ba của Tết Khù Sự Chà mọi người trong bản sẽ cùng nhau giã bánh dày (“gạ bạ”) và diễn ra các hoạt động vui chơi, giao lưu, thăm hỏi, chúc tết. Trong những ngày này, khắp bản làng đều vọng lên tiếng giã bánh dày thậm thịch, nhịp nhàng. Trong mẻ bánh giã đầu tiên, chủ nhà sẽ nặn một chiếc bánh tròn đều, đẹp nhất để đem cúng mời tổ tiên rồi sau đó mời mọi người trong gia đình cùng thưởng thức.

Đến miền sơn cước Sín Thầu trong những ngày diễn ra Tết Khù Sự Chà, du khách phương xa đều trở thành những “người con của bản”, được tiếp đón nồng hậu như người thân sau bao ngày đi xa trở về. Do đó, nhà nào càng nhộn nhịp khách ra vào trong không khí vui tươi, phấn khởi, ấm áp tình thân, bạn hữu, dòng tộc thì sẽ càng may mắn.

Ngoài ra, cũng sẽ được hòa mình trong không gian văn hóa; trải nghiệm tập quán sinh hoạt, ẩm thực, văn hóa tâm linh; đắm mình trong những câu hát dân ca, dân vũ, những điệu múa xòe, múa nón mô phỏng hoạt động lao động, sản xuất và trong cuộc sống sinh hoạt hằng ngày; được chơi những trò chơi dân gian truyền thống, độc đáo của người dân nơi đây.

Hiện nay, Tết cổ truyền Khù Sự Chà của người Hà Nhì vẫn được người dân nơi đây trao truyền qua các thế hệ, lưu giữ được những nét đẹp truyền thống, những giá trị văn hóa tiêu biểu của dân tộc, thể hiện tấm lòng thành kính, hiếu thuận của con cháu với tổ tiên và sự đoàn kết, cố kết cộng đồng nơi biên cương Tổ quốc.

VŨ LỢI