Mức sinh lao dốc, giới trẻ ngại sinh con

Chỉ trong vài năm, Việt Nam chứng kiến sự sụt giảm mạnh của mức sinh. Năm 2021, mỗi phụ nữ trong độ tuổi sinh đẻ trung bình sinh khoảng 2,11 con. Đến năm 2023, con số này giảm còn 1,96 và năm 2024 chỉ còn 1,91 con/phụ nữ - mức thấp nhất từ trước tới nay và thấp hơn mức sinh thay thế. Ở một số nơi, mức sinh chỉ xấp xỉ 1,3 - 1,4 con/phụ nữ, tương đương nhiều quốc gia đang đối mặt khủng hoảng dân số già.

Theo các chuyên gia, mức sinh năm 2024 giảm sâu và đi ngược xu hướng “sinh con năm rồng” vốn được nhiều gia đình lựa chọn. Áp lực công việc, chi phí nhà ở, học hành, chăm sóc con cái ngày càng đắt đỏ cùng lối sống ưu tiên sự nghiệp khiến nhiều người trẻ trì hoãn hôn nhân và sinh con.

Em Đỗ Hoàng Phương, TP. Hà Nội, chia sẻ: “Em thấy khi mình độc lập tài chính rồi kết hôn và sinh con sẽ tốt hơn cho con mình sau này. Nếu chưa đủ tài chính mà sinh con thì ảnh hưởng rất nhiều đến đứa trẻ”.

Tương tự, em Lê Trần Hương Anh cho biết: “Nếu tình yêu đủ chín, em sẽ tính sinh con khi 28 - 29 tuổi nhưng chỉ một con thôi. Em sợ không cân bằng được sự quan tâm nếu có hai con và vấn đề tài chính nữa”.

Những lựa chọn cá nhân ấy đang tạo thành xu hướng chung: Sinh ít, sinh muộn, thậm chí ngại sinh con - kéo mức sinh của cả quốc gia xuống thấp.

Ở cấp vùng, sự chênh lệch thể hiện rõ rệt. Trung du và miền núi phía Bắc, Tây Nguyên vẫn duy trì mức sinh cao hơn mức sinh thay thế, lần lượt 2,34 con/phụ nữ và 2,24 con/phụ nữ. Trong khi đó, Đông Nam Bộ và Đồng bằng sông Cửu Long có mức sinh thấp hơn nhiều, chỉ 1,48 và 1,62 con/phụ nữ.

Dân số già hóa nhanh: Việt Nam “già trước khi giàu”

Song song với mức sinh thấp, tuổi thọ tăng nhờ thành tựu y học đã khiến tỷ trọng người cao tuổi tăng nhanh. Trong khi số trẻ được sinh ra ngày càng ít, hệ quả là tốc độ già hóa dân số diễn ra nhanh hơn dự báo, gây mất cân đối quỹ bảo hiểm xã hội và nguy cơ mất khả năng chi trả trong tương lai.

Theo dự báo, Việt Nam chính thức bước vào thời kỳ dân số già từ năm 2036 và đến năm 2056 sẽ có cơ cấu dân số “siêu già” tương tự Nhật Bản và Hàn Quốc hiện nay.

Cụ thể, năm 2024, Việt Nam có khoảng 14,2 triệu người từ 60 tuổi trở lên, dự kiến tăng lên gần 18 triệu người vào năm 2030. Tỷ lệ người từ 65 tuổi trở lên chiếm khoảng 3% dân số và tiếp tục tăng mạnh trong 10 năm tới. Đây là dấu hiệu rõ ràng cho thấy Việt Nam đang “già hóa trước khi giàu”.

Những câu chuyện thực tế từ người cao tuổi cho thấy thách thức về chăm sóc sức khỏe ngày càng lớn. Ông Hồ Quý Nam (TP. Hà Nội) chia sẻ: “Hơn một năm nay mắt tôi mờ kém. Trước đây tôi mổ một mắt rồi, còn mắt trái giờ vẫn quặm nhiều. Các bác sĩ nói khả năng thủy tinh thể kém rồi”.

Tại Phú Thọ, ông Đặng Văn Nguyên cho biết: “Gia đình tôi có cháu bị bệnh nên chi phí thuốc thang rất nhiều. Số tiền hỗ trợ phần nào giúp giảm bớt nỗi lo thường nhật”.

Dân số già khiến lực lượng lao động trẻ giảm dần, kéo theo sức ép lớn lên hệ thống an sinh xã hội: y tế, chăm sóc người cao tuổi, bảo hiểm hưu trí… Tất cả đòi hỏi phải thích ứng nhanh và hiệu quả hơn.

Mức sinh thấp, già hóa quá nhanh, tác động trực tiếp tới mọi mặt đời sống. Khi lực lượng lao động giảm, năng suất và tăng trưởng kinh tế sẽ bị ảnh hưởng. Hệ thống an sinh phải gánh thêm áp lực lớn từ chi phí y tế và chăm sóc người già.

Yêu cầu cấp bách: Duy trì mức sinh thay thế, nâng cao chất lượng dân số

Mức sinh thấp và già hóa dân số nhanh vốn đã là thách thức lớn ngay cả với những nước phát triển. Với quốc gia đang phát triển như Việt Nam, năng suất lao động chưa cao, cơ cấu kinh tế đang chuyển đổi, những hệ lụy càng trở nên nghiêm trọng hơn.

Nếu không có giải pháp đột phá, Việt Nam có thể đối mặt nguy cơ giảm sâu mức sinh kéo dài, suy giảm lao động, chững lại tăng trưởng kinh tế và suy thoái dân số.

Điều này đòi hỏi: Chính sách hỗ trợ sinh con thực chất hơn; Giảm chi phí nuôi dạy trẻ; Tạo môi trường việc làm linh hoạt cho phụ nữ; Phát triển mạnh hệ thống dịch vụ chăm sóc trẻ em; Tăng cường các chương trình chăm sóc sức khỏe người cao tuổi; bảo đảm cân đối quỹ bảo hiểm xã hội; Nâng cao chất lượng dân số toàn diện

Việc duy trì mức sinh thay thế và chuẩn bị nguồn nhân lực chất lượng cao cho tương lai là nhiệm vụ cấp thiết để Việt Nam không rơi vào vòng xoáy già hóa sớm và thiếu hụt lao động.

Từ cột mốc 102 triệu dân, bức tranh dân số Việt Nam mở ra nhiều cơ hội nhưng cũng không ít thách thức. Ứng phó với mức sinh thấp, già hóa dân số nhanh và cải thiện chất lượng dân số sẽ là chìa khóa quyết định cho sự phát triển bền vững của đất nước trong nhiều thập kỷ tới.