Vượt qua cung đường ngoằn nghèo, uốn lượn theo dòng sông Đăk Bla hiền hòa và thơ mộng, chúng tôi đến với làng Kon Kơ Tu. Ngôi làng vẫn giữ được nét yên bình, hoang sơ vốn có và nhiều giá trị văn hóa đặc sắc của dân tộc Ba Na. Ngôi nhà nhỏ của nghệ nhân Y Yin nằm cạnh ngôi nhà rông truyền thống của làng.

Trong ánh nắng bình minh và tiết trời se lạnh, bên hiên nhà, nghệ nhân Y Yin vẫn đang “bầu bạn” với khung cửi. Đôi tay với nhiều nếp nhăn theo thời gian, nhưng vẫn đều đặn kéo chỉ, dệt nên những sản phẩm thổ cẩm rực rỡ sắc màu và mang nét độc đáo riêng của người Ba Na. Theo nhịp lách cách đều đều của khung cửi, nghệ nhân Y Yin kể cho chúng tôi nghe nhiều câu chuyện hấp dẫn về thổ cẩm và kỷ niệm gắn bó với nghề.

Bà kể: Từ nhỏ, mỗi khi thấy mẹ mình dệt, bà chăm chú ngồi xem, bắt đầu học từ cách gỡ, móc sợi, cách xếp khung cửi rồi dần đến những động tác dệt cơ bản nhất. Mỗi lần được chỉ dạy, bà luôn lắng nghe và đam mê nó, đêm về ngủ vẫn mơ thấy mình ngồi tập dệt.

Niềm đam mê và khao khát đã thôi thúc bà học hỏi, thực hành mỗi ngày, chẳng mấy chốc mà vượt trội so với những bạn cùng lứa. Mỗi lúc rảnh bà lại miệt mài bên khung cửi, tự tay dệt những tấm thổ cẩm để làm quần áo, những vật dụng dùng cho sinh hoạt đời thường. Bà thành thạo và biết hết tất cả những kỹ thuật trong nghề dệt khi chỉ mới 20 tuổi; đồng thời, không ngừng sáng tạo thêm để tạo nên nét độc đáo riêng.

Một trong đó chính là khả năng “kể chuyện” trên thổ cẩm. Bên cạnh những tấm thổ cẩm thường dùng để làm trang phục hằng ngày, bà còn dệt những tấm vải dùng để trưng bày, trang trí với những câu chuyện được khắc họa sinh động, hấp dẫn qua từng đường nét, hoa văn cổ. Những câu chuyện bà lựa chọn kể trên thổ cẩm thường là những truyện cổ tích, truyền thuyết do bà được nghe kể, nói về các nhân vật anh hùng, sự kiện lịch sử, cuộc sống của thần linh, con người, làng quê ngày xưa... Mỗi câu chuyện dù ngắn hay dài nhưng luôn kết thúc có hậu, mang nhiều ý nghĩa giáo dục cộng đồng.

Nghệ nhân Y Yin chia sẻ: Giờ tuổi đã cao, mắt đã mờ, tôi cũng không biết làm gì ngoài dệt thổ cẩm. Hiện ngoài dệt để phục vụ đời sống, tôi thường nhận đặt hàng của khách để dệt những tấm vải có nội dung kể chuyện. Trung bình mỗi tấm dài 4m, tôi dệt mất 3 tuần và bán với giá 1,2 triệu đồng.

Theo bà Y Yin, để hoàn thành mỗi tấm thổ cẩm “biết kể chuyện” phải mất rất nhiều công sức, tâm huyết nên nếu tính ra tiền công mỗi ngày không được bao nhiêu, chỉ đủ để trang trải đời sống. Dù vậy, bà vẫn cố gắng làm với mong muốn giữ lấy nghề của ông cha, lan tỏa những giá trị tốt đẹp của văn hóa người Ba Na, nhắc nhở thế hệ trẻ biết nâng niu, gìn giữ thổ cẩm, để chẳng may sau này già mất đi cũng không hối tiếc.