Nguy cơ mai một

Trong dòng chảy của cuộc sống hiện đại, câu chuyện phai nhạt, biến mất các giá trị văn hóa truyền thống của đồng bào các DTTS miền Tây xứ Nghệ là điều rất khó tránh khỏi.

Một trong những yếu tố đầu tiên chính là thiếu nguồn lực hỗ trợ việc khôi phục và bảo tồn. Bà Cao Thị Hà Lê, Trưởng phòng Văn hóa huyện Quế Phong cho hay: Nhu cầu khôi phục, bảo tồn và phát huy các giá trị văn hóa của các dân tộc DTTS rất lớn; tuy nhiên thiếu kinh phí để thực hiện nhất là kinh phí hỗ trợ mô hình, Câu lạc bộ. 

Cũng bởi thiếu kinh phí nên nguồn đối ứng thực hiện đề án phát triển du lịch sinh thái, du lịch cộng đồng gắn với bảo tồn, phát huy bản sắc văn hóa dân tộc huyện Quế Phong, giai đoạn 2021-2025, tầm nhìn đến năm 2030 không thực hiện được. Hiện nay, việc thực hiện đề án này đang chủ yếu triển khai theo hướng lồng ghép vào các chương trình, cơ chế chính sách của tỉnh để thực hiện dẫn đến kết quả đạt được chưa cao.

Nguy cơ mai một giá trị văn hóa truyền thống các DTTS miền Tây Nghệ An còn đến từ chính nhận thức, suy nghĩ của một bộ phận cán bộ, đảng viên. Tại huyện Con Cuông, vẫn còn tình trạng, một số cấp uỷ, chính quyền các cấp chưa thực sự nhận thức đúng, đầy đủ về ý nghĩa và tầm quan trọng của văn hóa trong mọi lĩnh vực của đời sống xã hội. Từ đó, văn hóa chưa được quan tâm, chú trọng đầu tư đúng mức để khai thác và phát huy có hiệu quả. 

Bên cạnh đó, tư tưởng trông chờ, ỷ lại vào Nhà nước vẫn còn tồn tại ở một bộ phận cán bộ, đảng viên và Nhân dân, làm cản trở không nhỏ đến phát triển văn hóa và ý thức tự giác giữ gìn bản sắc văn hoá của các dân tộc.

Ông Phan Anh Tài,Trưởng phòng văn hóa huyện Con Cuông trao đổi: Hiện nay, một số giá trị văn hoá của đồng bào dân tộc Thái có nguy cơ mất đi như tiếng nói, chữ viết. Các loại hình nghệ thuật trình diễn dân gian, văn hóa tâm linh tín ngưỡng (Mo một, Mo môn, Khài...), các lễ hội Xăng Khan, mừng nhà mới, cầu mùa, cầu mưa... của người Thái chưa được sưu tầm, nghiên cứu một cách nghiêm túc, đầy đủ. Ngoài ra, việc quy hoạch, lập hồ sơ đề nghị xếp hạng các di tích danh lam thắng cảnh, đền chùa trên địa bàn huyện nhằm bảo tồn văn hoá vật thể và văn hoá tâm linh chưa được quan tâm đúng mức. Đó là những yếu tố đang làm cho văn hóa truyền thống đứng trước nguy cơ phai nhạt.

Phải thừa nhận một điều rằng, trong dòng chảy của đời sống hiện đại, sự tác động của cơ chế thị trường cũng đã ảnh hưởng nhiều đến việc bảo tồn, phát huy bản sắc văn hóa dân tộc. Một thực tế đáng báo động hiện nay, theo báo cáo kết quả điều tra 53 DTTS năm 2019, một số dân tộc chỉ còn dưới 10 người biết sử dụng nhạc cụ truyền thống của dân tộc mình; có những dân tộc chỉ còn 13% người dân biết múa điệu múa truyền thống; có dân tộc chỉ có hơn 30% dân số biết nói tiếng dân tộc mình.

Mặt khác, hạ tầng cơ sở phục vụ cho hoạt động du lịch từ truyền thống văn hóa đặc sắc của đồng bào các DTTS còn yếu, thiếu; nhân lực chưa tương xứng, sản phẩm du lịch còn khiêm tốn... Đó cũng là những “điểm trừ” khiến cho việc thu hút khách du lịch khó thực hiện, cũng là nguyên nhân dẫn đến nhiều nét văn hóa đặc sắc dân tộc chưa được bảo tồn, phát huy đúng cách.

Bảo tồn theo cách nào...

Rõ ràng, việc bảo tồn giá trị văn hóa truyền thống các DTTS là rất cấp thiết. Nhận thức được điều này, những năm qua, các cấp ủy, chính quyền ở Nghệ An cũng như mỗi địa phương đã có nhiều chính sách, dự án nhằm bảo tồn văn hóa dân tộc.

Tại huyện Quỳ Châu, công tác bảo tồn và phát huy các giá trị bản sắc văn hóa trên địa bàn huyện Quỳ Châu những năm gần đây luôn được quan tâm. Toàn huyện đang duy trì và mở rộng các câu lạc bộ bảo tồn văn hóa dân tộc Thái ở 11 xã; tổ chức hội diễn văn nghệ các câu lạc bộ bảo tồn văn hóa dân tộc Thái cấp huyện 2 năm/lần; duy trì 1 lớp dạy làn điệu dân ca Thái với hơn 50 học viên tham gia qua các nghệ nhân truyền dạy… 

Các làn điệu dân ca, dân nhạc, dân vũ, chữ viết của đồng bào dân tộc Thái, trích đoạn Xăng Khan cũng đã được lãnh đạo địa phương đưa vào các cuộc họp liên quan để chỉ đạo tổ chức bảo tồn phát huy gắn vào các hoạt động văn hóa, văn nghệ tại lễ hội Hang Bua, hội diễn văn nghệ các làng bản văn hóa; giao lưu biểu diễn hoạt động cồng chiêng, khắc luống, nhảy sạp, hát nhuôn, xuối...

Ông Lê Thanh Hà, Phó Chủ tịch UBND huyện Quỳ Châu nói: Trong thời gian tới, huyện tiếp tục đầu tư nguồn lực cho các hoạt động văn hóa, thể thao dân gian, lễ hội truyền thống, bản sắc văn hóa của địa phương, dân tộc, như: các làn điệu dân ca, dân nhạc, dân vũ, thể thao dân tộc, trò chơi truyền thống, lễ hội, sắc phục dân tộc…; chú trọng phát triển các loại hình câu lạc bộ, đặc biệt là câu lạc bộ bảo tồn văn hóa dân tộc Thái; lồng ghép các nguồn vốn đầu tư xây dựng, nâng cấp và nâng tầm Bảo tàng các dân tộc huyện Quỳ Châu trở thành Bảo tàng các dân tộc miền Tây Nghệ An.

Còn tại huyện Tân Kỳ, huyện cũng đã có chủ trương tiếp tục quan tâm, đầu tư kinh phí để nâng tầm các di tích, điểm văn hóa, nét văn hóa gắn với các DTTS, như hang Mó ở xã Tiên Kỳ, thác Bồn ở xã Tân Hợp, lễ hội Bươn Xao gắn với làng nghề truyền thống dệt thổ cẩm của người Thái ở xã Tiên Kỳ; làng nghề đan võng gai của đồng bào Thổ ở Long Thọ, xã Giai Xuân; lễ hội đình Làng Dụng gắn với các tín ngưỡng thờ các vị thần Cao Sơn, Cao Các; các làn điệu dân ca, dân nhạc, dân vũ (múa cồng chiêng, hát dạ ời, các làn điệu đu đu điềng, tập tình tập tang)...

Trưởng phòng văn hóa huyện Tân Kỳ Hoàng Xuân Hạnh tâm sự: Những năm gần đây, công tác bảo tồn phát huy bản sắc văn hóa dân tộc đã được chú trọng triển khai và từng bước lan tỏa vào đời sống Nhân dân, tạo động lực tích cực trong quá trình phát triển kinh tế- xã hội của huyện nhà. Đời sống văn hóa Nhân dân được nâng lên rõ rệt; Nhân dân đoàn kết, hỗ trợ, giúp nhau phát triển kinh tế; các hủ tục lạc hậu, mê tín dị đoan từng bước được đẩy lùi; các giá trị văn hóa tốt đẹp của các dân tộc đang được giữ gìn, bảo tồn và phát triển.

Thực tế thì, mỗi địa phương đều có những cách bảo tồn, gìn giữ nét văn hóa đặc sắc theo cách riêng. Tuy nhiên, điều thấy rõ nhất là, việc bảo tồn, phát huy đều trên cơ sở tôn trọng tính vốn có của văn hóa; bảo tồn gắn với nâng cao nhận thức, suy nghĩ của người dân; bảo tồn gắn với các hoạt động du lịch…

Theo thông tin từ Sở Văn hóa và Thể thao, những năm qua, công tác bảo tồn, phát huy giá trị văn hóa truyền thống các DTTS được quan tâm và đẩy mạnh. Một số nét văn hóa của dân tộc rất ít người đã được bảo tồn, gìn giữ như phục dựng lễ hội đón tiếng sấm đầu năm cho đồng bào dân tộc Ơ Đu; mở 1 lớp truyền dạy văn hóa truyền thống phi vật thể cho dân tộc Ơ Đu; tham gia giới thiệu văn hóa dân tộc Ơ Đu tại Làng Văn hóa - Du lịch các dân tộc Việt Nam; thành lập đoàn nghiên cứu khảo sát văn hóa dân tộc Ơ Đu ở Lào…

Từ năm 2015 đến nay, Sở đã tổ chức được 2 đợt kiểm kê di sản văn hóa phi vật thể và đã đánh giá, phân loại được 275 di sản văn hóa phi vật thể của đồng bào DTTS. Hiện, Sở Văn hóa thể thao đang trình Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch 2 di sản chữ viết dân tộc Thái và lễ hội đón tiếng Sấm người Ơ Đu vào danh mục di sản văn hóa phi vật thể quốc gia.

 Ngoài việc đầu tư bảo tồn làng, bản văn hóa truyền thống tiêu biểu của các DTTS; tập huấn chuyên môn nghiệp vụ và truyền dạy văn hóa phi vật thể; xây dựng mô hình bảo tàng sinh thái vùng DTTS; hỗ trợ hoạt động cho đội văn nghệ, câu lạc bộ sinh hoạt truyền thống các dân tộc… thì chính sách dành cho nghệ nhân người DTTS cũng được chú trọng thực hiện để từ đó giá trị văn hóa truyền thống được lan tỏa và phát triển hơn.