Vừa qua, chúng tôi được tham dự Lễ cúng sức khỏe tại nhà bà Ami Xuân, buôn Ale B, thành phố Buôn Ma Thuột, tỉnh Đắk Lắk. Nghi lễ được tổ chức với mục đích cầu mong các đấng thần linh, ông bà tổ tiên che chở, bảo vệ sức khỏe cho con cháu trong gia đình, giúp họ khỏe mạnh và thành đạt trong cuộc sống.

Trước đây, khi trong buôn có gia đình nào tổ chức Lễ cúng sức khỏe là bà con thường cùng nhau góp gạo để chủ nhà chuẩn bị rượu cần, heo, gà... làm lễ vật cúng. Sau nghi thức cúng, mọi người cùng nhau ăn uống, chuyện trò. Nghi lễ này không chỉ là hành động tôn kính với tổ tiên mà còn thể hiện tinh thần đoàn kết, gắn bó trong cộng đồng Ê Đê, thắt chặt tình cảm giữa các thành viên trong gia đình và các buôn làng.

Khi tiếng trống lớn được đánh lên liên hồi rồi nhỏ dần, sau đó là dàn chiêng cúng vang lên từng hồi, tiếp theo là lời khấn của thầy cúng. Các thành viên trong gia đình và bà con đến dự im lặng nghe và tất cả chỉ được ăn uống sau khi thầy cúng cho phép. Các món quà tặng cho nhân vật chính của buổi lễ là chiếc vòng cổ bằng hạt cườm, hoặc vòng tay, và tấm thổ cẩm.

Theo nhà nghiên cứu văn hóa Linh Nga Niê Kdăm thì người được tổ chức cúng sức khỏe nào cũng vui thích, tự hào về bản thân. Về sau, họ thường sống tốt hơn cả về sức khỏe và tinh thần, vì cảm nhận được sự yêu thương của dòng họ, cháu con và cả sự giúp đỡ của thần linh. Có người lớn tuổi được tổ chức cúng 2 đến 3 lần trong cuộc đời, và đó chính là sự hãnh diện của gia đình đó.

Ông Ama Kun, Người có uy tín ở buôn Dur, xã Dur Kmăl, huyện Krông Ana tỉnh Đắk Lắk cũng được gia đình làm Lễ cúng sức khỏe 1 lần khi ông 60 tuổi đời, 40 tuổi Đảng. Với ông, đó là niềm hạnh phúc riêng có. Ông hiểu hơn về tình cảm của cháu con, của buôn làng dành cho mình và muốn làm nhiều điều tốt hơn cho cộng đồng của mình từ những điều giản dị nhất.

Tuy nhiên, Lễ cúng sức khỏe đang ngày càng ít được tổ chức. Sự thay đổi này xuất phát từ nhiều nguyên nhân, trong đó có sự phát triển của xã hội hiện đại và ảnh hưởng từ y học. Nhận thức của người Ê Đê về sức khỏe đã thay đổi khi đồng bào có nhiều cơ hội tiếp cận với các kiến thức y học hiện đại. Thay vì tổ chức các nghi lễ cúng sức khỏe, bà con bắt đầu chú trọng đến các phương pháp chăm sóc sức khỏe khoa học như ăn uống lành mạnh, tập thể dục và thăm khám tại các cơ sở y tế khi cần thiết. Sự thay đổi này phản ánh sự tiến bộ trong nhận thức và cách tiếp cận mới đối với sức khỏe của cộng đồng Ê Đê.

Bên cạnh đó, quá trình đô thị hóa cũng tác động không nhỏ đến sự thay đổi trong phong tục này. Khi các khu vực đô thị phát triển mạnh mẽ, người Ê Đê không tránh khỏi sự ảnh hưởng của nhịp sống hiện đại. Áp lực từ công việc, học hành và cuộc sống bận rộn khiến họ không còn nhiều thời gian để duy trì các nghi thức cúng cầu truyền thống.

Ngoài yếu tố xã hội và công nghệ, điều kiện kinh tế cũng là một nguyên nhân quan trọng. Việc tổ chức Lễ cúng sức khỏe đòi hỏi chi phí cho lễ vật, rượu cần, heo, gà và các khoản khác. Trong bối cảnh kinh tế thay đổi, nguồn thu nhập của người Ê Đê chuyển từ sản xuất nông nghiệp sang các hoạt động kinh tế khác, nhiều gia đình không còn đủ điều kiện để duy trì các nghi lễ truyền thống này.

Mặc dù Lễ cúng sức khỏe đang dần trở nên hiếm hoi trong đời sống người Ê Đê, nhưng đây vẫn là một nét đẹp văn hóa quan trọng, thể hiện lòng tôn kính đối với tổ tiên và sự quan tâm đến sức khỏe cộng đồng.

Để bảo tồn và phát huy giá trị của Lễ cúng sức khỏe, trước hết chính người Ê Đê cần nhận thức rõ đây là nét văn hóa độc đáo của dân tộc mình, từ đó khuyến khích con cháu trong dòng họ, buôn làng duy trì và phát triển nghi lễ này. Các cơ quan chức năng cũng cần tìm ra những cách thức phù hợp để phục hồi và phát triển Lễ cúng sức khỏe, nhằm bảo tồn giá trị văn hóa tốt đẹp của người Ê Đê, đồng thời góp phần làm phong phú thêm kho tàng văn hóa của cộng đồng các dân tộc Việt Nam.