Trong những nhịp chân trần

Làng Mơ H’ra - Đáp, xã Kông Lơng Khơng, huyện Kbang, tỉnh Gia Lai là làng đôi, từ 2 làng ghép lại. Trước đây, làng có tên là Mơr Cơ Tu, nghĩa là làng do ông Mơr lập nên. Còn làng Đáp chỉ cách làng Mơ H’ra mấy chục con dao quăng. Cả hai làng đều là làng cổ, lưu giữ nét văn hóa độc đáo của dân tộc Ba Na mấy mươi đời. Mơ H’ra - Đáp hiện có 209 hộ với 832 khẩu, đồng bào Ba Na chiếm 96% dân số.

Nhiều năm về trước, làng còn khó khăn lắm. Cái rẫy cái rừng cho người làng đủ ăn, nhưng làm giàu thì còn khó. Già làng Đinh Hmưnh chia sẻ, những đôi bàn tay người Ba Na qua nghìn đời nay vốn chỉ quen trỉa lúa, trồng ngô, quen chặt cây đốt củi, những cái tay ấy đâu có biết làm du lịch. Nhưng chính quyền đến vận động rằng, làng vẫn còn mang đậm bản sắc văn hóa Ba Na, cồng chiêng cổ vẫn còn nhiều bộ giữ trong nhà. Lũ làng vẫn còn nhiều người biết đến những bài ching chiêng cổ, những bài dân ca Hơ Amon, Hơ Achoi. Thổ cẩm vẫn còn nhiều người dệt, đan lát vẫn còn nhiều người quen tay. Làng có nhiều gà, nhiều heo, nhiều trâu, bò, mớ lá mì, ngọn rau đắng, trái cà gai, ghè rượu đang là đặc sản... những cái đó đều là di sản, gom góp lại có thể khai thác được, có thể làm người làng giàu có thêm.

Thế rồi năm 2018, làng Mơ H’ra - Đáp được Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch lựa chọn là một trong 3 địa phương trên cả nước triển khai Dự án “Di sản kết nối”. Tháng 3/2019, UBND tỉnh Gia Lai quyết định phê duyệt tiếp nhận Dự án và huyện K’bang chọn nơi này đầu tư phát triển du lịch cộng đồng. Mục tiêu đề ra là bảo tồn, phát huy giá trị văn hóa truyền thống, tạo việc làm, nâng cao thu nhập cho người dân. Ban Quản lý du lịch cộng đồng của làng Mơ H’ra - Đáp đã được thành lập và có 5 nhóm nghề được lựa chọn để truyền dạy. Cả cộng đồng cùng làm để ai cũng có thu nhập, ai cũng có niềm tin vào công việc.

Vang tiếng chiêng làng cổ

Làng Mơ H’ra - Đáp không những là điểm nhấn du lịch cộng đồng của huyện K’bang mà còn là mô hình kiểu mẫu về tổ chức sản xuất, giúp đồng bào địa phương phát triển kinh tế ổn định, bền vững, phù hợp với phát triển du lịch cộng đồng thân thiện với môi trường và bảo tồn, phát huy bản sắc văn hóa dân tộc Ba Na trên địa bàn tỉnh Gia Lai”.

Ông Trần Văn Nhơn, Chủ tịch UBND xã Kông Lơng Khơng

Làng Mơ H’ra - Đáp còn 8 bộ cồng chiêng tập thể và 26 bộ cồng chiêng của các gia đình. Làng đã thành lập 4 đội cồng chiêng với 200 thành viên độ tuổi từ 9 đến 75, trong đó có đội cồng chiêng nữ và duy trì hoạt động nhiều năm nay. Làng có 2 Nghệ nhân Ưu tú trong lĩnh vực di sản văn hóa phi vật thể và 3 già làng có khả năng truyền dạy kỹ năng diễn tấu cồng chiêng. Bằng việc giữ vững hồn cốt nguyên sơ của nghệ thuật trình diễn cồng chiêng trong những điệu chiêng cổ và các lễ hội phục dựng, các nghệ nhân sinh ra từ làng đã góp phần đưa giá trị bất hủ của không gian văn hóa nghệ thuật cồng chiêng của Việt Nam vươn xa, được bạn bè quốc tế biết đến.

Với vốn di sản ấy, làng Mơ H’ra - Đáp liên tục được “chọn mặt gửi vàng” để phục dựng các lễ hội truyền thống như Lễ mừng nhà rông mới, Lễ ăn mừng lúa mới… Điều đó có được không chỉ bởi người làng có khả năng trình diễn sinh động mà còn bởi sự am hiểu phong tục tập quán, văn hóa dân tộc. Cái vốn quý ấy chẳng phải nơi nào cũng có được. Nhiều người gìn giữ, duy trì nghề truyền thống như: dệt thổ cẩm, đan lát, chế tác nhạc cụ, làm nhà sàn truyền thống, ủ rượu ghè và các món ăn như: cơm lam, gà nướng, bánh củ mì... Hằng năm, làng duy trì tổ chức Lễ mừng lúa mới, Lễ đóng cửa kho để cầu mong những điều tốt lành và truyền đạt lại nghi thức, nghi lễ dân gian cho thế hệ trẻ.

Công ty TNHH Du lịch Saco đứng chân trên địa bàn cùng Ban Quản lý Dự án Đầu tư xây dựng huyện K’bang đã tiến hành khảo sát xây dựng tour, tuyến, thiết kế và xây dựng Dự án “Mô hình phát triển sản phẩm OCOP về du lịch cộng đồng Mơ H’ra - Đáp” vào tháng 12/2024, góp phần chuyển dịch cơ cấu kinh tế, hỗ trợ sinh kế cho người dân trong làng. Đồng thời, các cấp chính quyền và đơn vị liên quan cũng tổ chức sưu tầm được hơn 60 hiện vật về đời sống âm nhạc và vật dụng sinh hoạt của đồng bào nơi đây, trưng bày tại Bảo tàng cộng đồng (nhà rông làng Mơ H’ra - Đáp) vừa phục vụ du lịch, vừa giúp cho giới trẻ nhận thức được giá trị của văn hóa bản địa và biến thành sinh kế, góp phần vào sự phát triển của đời sống cộng đồng.

Không chỉ biến làng cổ thành điểm du lịch, nơi đây cũng là điểm khởi nguồn của du lịch liên vùng, như tour xuất phát từ làng Mơ H’ra - Đáp đến làng Vi Rơ Ngheo, xã Đăk Tăng, huyện Kon Plông, tỉnh Kon Tum về làng Ốp, phường Hoa Lư, TP. Pleiku; hay tour xuất phát từ TP. Pleiku đến thác K50 - làng Mơ H’ra - Đáp, làng kháng chiến Stơ rồi đi huyện Ia Grai, cuối cùng đến TP. Kon Tum...