Thúc đẩy liên kết, hợp tác

Trong bộ tiêu chí về xã nông thôn mới do Thủ tướng Chính phủ ban hành, thì tiêu chí 13.1 là một trong hai tiêu chí số 13 trong bộ 19 tiêu chí quốc gia về xây dựng NTM. Trong đó, yêu cầu hợp tác xã phải có cơ cấu tổ chức bộ máy, hoạt động theo quy định của Luật HTX năm 2012 và có ít nhất 1 loại dịch vụ cơ bản, thiết yếu theo đặc điểm từng địa phương phục vụ thành viên HTX; Kinh doanh có lãi liên tục trong 2 năm tài chính gần nhất hoặc 1 năm tài chính đối với HTX mới thành lập dưới 2 năm và tham gia vào chuỗi giá trị gắn với các sản phẩm chủ lực của địa phương.

Tiêu chí 3.2 là HTX có đầy đủ các yêu cầu nội dung Tiêu chí (13.1) như đã nêu. Đồng thời, phải đạt 5 nội dung mới như: HTX có hợp đồng liên kết ổn định sản xuất theo chuỗi giá trị (thời gian thấp nhất là 3 vụ sản xuất); HTX tham gia sản xuất sản phẩm chủ lực của xã và bao tiêu thấp nhất 80% sản phẩm của thành viên; sản phẩm của HTX phải đăng ký đảm bảo chất lượng và an toàn thực phẩm; HTX phải có định hướng phát triển nhiều dịch vụ hoặc gắn với định hướng phát triển dịch vụ, du lịch… của địa phương; lợi ích về kinh tế- xã hội của HTX mang lại cho thành viên thể hiện thông qua: Thu nhập bình quân/năm của thành viên HTX phải cao hơn ít nhất 15% so với thu nhập bình quân của lao động nông thôn…

Từ các tiêu chí trên cho thấy, thành lập HTX ở các xã NTM không chỉ góp phần quan trọng thúc đẩy phát triển sản xuất, hình thành nên những vùng chuyên canh sản xuất hàng hóa lớn, chất lượng, mà còn là yêu cầu mang tính bắt buộc để bảo đảm các quy định trong hội nhập kinh tế thế giới mà liên kết sản xuất theo chuỗi giá trị chính là xu thế tất yếu.

Ông Tạ Hoàng Nhiệm, Chủ tịch Hội đồng Quản trị HTX nuôi tôm công nghệ cao Đông Hải, huyện Đông Hải (tỉnh Bạc Liêu) khẳng định: “Muốn nâng cao thu nhập cho người nông dân và phát triển bền vững thì nông dân phải tham gia HTX. Cụ thể như muốn xuất khẩu con tôm sang thị trường Châu Âu thì phải có giấy chứng nhận ASC theo quy định của quốc tế. Cũng như, muốn liên kết với doanh nghiệp xuất khẩu bán tôm được giá cao cũng phải có giấy chứng nhận này. Do vậy, bản thân người nông dân không thể tự làm giấy chứng nhận ASC mà phải thông qua một tổ chức, HTX chính là nơi để giúp nông dân làm điều đó”.

Tham gia HTX ngoài tạo nên sức mạnh tổng hợp để chủ động về sản xuất, về thị thị trường tiêu thụ, HTX còn là nơi duy nhất nhận được sự đầu tư từ các tổ chức trong, ngoài nước trong việc tham gia các dự án phục vụ cho phát triển bền vững. Ông Đinh Xuân Lập, Phó Giám đốc Trung tâm Hợp tác Quốc tế Nuôi trồng và Khai thác thuỷ sản bền vững (ICAFIS) cho biết: Để giúp người nông dân ứng phó với biến đổi khí hậu và phát triển nghề nuôi trồng thủy sản theo hướng bền vững, ICAFIS chọn các HTX để hỗ trợ. Vì chỉ có HTX, mới có thể cùng với doanh nghiệp thực hiện liên kết chuỗi sản xuất và thực các quy định của quốc về nuôi trồng thủy sản bền vững. Mặc khác, phát triển HTX là nhu cầu tất yếu trong liên kết nông nghiệp và giúp nông dân tăng thu nhập, giải quyết thêm nhiều việc làm cho nông dân ít hoặc không có đất sản xuất.

Cần làm gì?

Thực tiễn đã chứng minh trong thời gian qua, ngoài những HTX phát huy được hiệu quả, thì vẫn còn tình trạng một số HTX được thành lập cho có, nhằm đạt các tiêu chí để được công nhận là xã NTM. Do vậy, có nhiều HTX chỉ hoạt động được một thời gian ngắn là giải thể, hoặc chỉ hoạt động cầm chừng, các thành viên không tham gia góp vốn, không phát huy được hiệu quả.

Cũng xuất phát từ việc để đạt các tiêu chí xã NTM nên người được bầu làm Chủ tịch HĐQT hạn chế về trình độ, năng lực quản lý. Trong khi quản lý hoạt động của các HTX hiện nay như một doanh nghiệp lại rất cần phải chú ý những yếu tố này, nhất là năng lực quản lý điều hành bộ máy, xây dựng kế hoạch sản xuất, kinh doanh, liên kết thị trường, nâng cao năng lực cạnh tranh…

Do vậy, việc thành lập HTX ở các xã NTM cần tuân thủ nguyên tắc của HTX, chính là để người nông dân, doanh nghiệp tham gia trên tinh thần tự nguyện, tự chịu trách nhiệm và hợp tác vì sự phát triển của cộng đồng, thay vì hành chính hóa theo kiểu chỉ định “nhìn mặt đặt tên” hay vận động tham gia. 

Thêm vào đó, có HTX đến nay vẫn còn mang nặng tư tưởng thành lập các HTX để trông chờ vào sự hỗ trợ của Nhà nước; chỉ tham gia HTX khi nhận được sự đầu tư về tín dụng, ưu đãi về hạ tầng hay dựa dẫm vào các chính sách khác…

Thực tế đã chứng minh, HTX nào vượt khỏi tư tưởng này và chủ động hội nhập, nắm bắt nhu cầu thị trường và năng động trong sản xuất kinh doanh, thì đều phát triển rất mạnh và hình thành nên những HTX “đầu đàn” với lợi nhuận mang lại hàng chục tỷ đồng/năm. 

Tiêu biểu như HTX Vĩnh Cường (huyện Hòa Bình), với thế mạnh là sản xuất và giúp nông dân bao tiêu lúa gạo; HTX cua giống Gành Hào (huyện Đông Hải) với việc cung cấp con giống và bao tiêu sản phẩm và HTX Artemia Vĩnh Châu-Bạc Liêu (TP. Bạc Liêu) với việc liên kết với các HTX nuôi Artemia phục vụ cho thị trường xuất khẩu…

Một vấn đề đáng quan tâm trong việc thành lập các HTX hiện nay là, ngoài thúc đẩy phát triển sản xuất, kinh doanh và thực hiện chuỗi liên kết với doanh nghiệp, thì cần quan tâm một chức năng quan trọng khác nữa của các HTX, chính là chức năng xã hội, đặc biệt là thu hút những hộ nghèo không có tư liệu sản xuất vào hợp tác.

Đơn cử như HTX Đồng Tiến, xã Vĩnh Thịnh, huyện Hòa Bình, đã giải quyết việc làm, tạo thu nhập ổn định cho trên 2.000 thành viên, phần lớn là hộ dân tộc và hộ nghèo không có đất sản xuất, với mức thu nhập bình quân hơn 5 triệu đồng/người/tháng. Qua đó, hạn chế tình trạng khai thác nguồn lợi con giống bằng cách hủy diệt, bán rẻ tài nguyên khi vào mùa nghêu, sò giống và phát huy có hiệu quả nguồn lợi này.

Tuy nhiên, cũng cần phải khẳng định rằng, các HTX tuy có chức năng xã hội, nhưng không phải là một tổ chức xã hội từ thiện theo cách nghĩ đơn thuần như, hễ là hộ nghèo, hộ dân tộc là đưa vào các HTX và buộc các HTX phải chăm lo đời sống cho các hộ nghèo. 

Ví dụ như trường hợp của HTX Thắng Lợi (Bạc Liêu). Đơn vị này hoạt động như một tổ chức từ thiện, chỉ để giải quyết việc làm cho hộ nghèo ven biển của TP. Bạc Liêu mà quên đi chức năng kinh tế của HTX cũng phải hạch toán như một doanh nghiệp. Vì vậy, HTX Thắng Lợi nhanh chóng bị đẩy vào cảnh nợ nần và đang chờ giải thể.

Có thể nói, việc thành lập các HTX ở các xã NTM nếu được phát huy tốt, sẽ tác động tích cực đến phát triển sản xuất và đóng vai trò quan trọng thực hiện nhiệm tái cơ cấu nền kinh tế. Đồng thời, chuyển dịch cơ cấu lao động và có tác động sâu sắc đến việc thực hiện các chính sách an sinh và hội nhập sâu nền kinh tế toàn cầu.

 Đây được xác định là động lực quan trọng cho xây dựng NTM nâng cao, NTM kiểu mẫu và hướng đến thực hiện thắng lợi mục tiêu công nghiệp hóa, hiện đại hóa nông nghiệp - nông dân và nông thôn.