Tháp Chăm Ninh Thuận - Tháp Po Klong Garai nằm cách trung tâm TP. Phan Rang - Tháp Chàm khoảng 7km về hướng Tây Bắc, thuộc phường Đô Vinh. Tháp Po Klong Garai là tên gọi chung của một cụm tháp gồm ba đền tháp: tháp chính (kalan po) cao 20,5m; tháp cổng (Kalan Pabah mbang) cao khoảng 8,56m; tháp lửa (sang cuh yang apuer).

Được biết, đây là một trong những cụm đền tháp hiếm hoi trên dải đất Duyên hải miền Trung có phong cách kiến trúc, nghệ thuật hoàn mỹ đạt đến đỉnh cao trong nền nghệ thuật kiến trúc, điêu khắc Champa của một thời vàng son ở Đông Nam Á chính là cụm đền tháp Po Klong Garai - biểu tượng văn hóa, du lịch Ninh Thuận.

Khác với nhiều cụm đền tháp khác như tháp Nhạn Phú Yên, tháp Bà Po Nagar Nha Trang hay tháp Po Sah Inư ở Phan Thiết. Cụm đền Tháp Chăm Ninh Thuận - Tháp Po Klong Garai được xây dựng hoàn toàn theo phong cách muộn, một phong cách nghệ thuật điển hình của Champa từ thế kỷ XII - XIV, đến nay có tuổi đời trên 800 năm.

Quan sát tổng thể cụm đền tháp thì đây là một công trình có quy mô tương đối lớn được xây dựng trên đồi Trầu (cek hala) với tổng diện tích khoảng 10ha, bằng kỹ thuật xây dựng độc đáo, huyền bí và điêu luyện của mình. Đến nay, sau 800 năm tồn tại với thời gian, đền tháp Chăm vẫn còn tương đối nguyên vẹn như thuở ngày nào.

Cụ thể, ngôi tháp chính (Kalanpo) được xây dựng với nhiều tầng và có hình hài như ngọn núi Peru - một ngọn núi thiêng của Ấn giáo bên Ấn Độ. Nhìn từ trên xuống dưới và từ dưới lên trên. Tầng trên là sự lập lại tầng dưới thu nhỏ, cho đến đỉnh là một trụ đá nhọn, biểu tượng là một Linga.

Ở các góc tháp lên dần đều là các ụ vuông nhỏ, các góc có gắn tượng thú bằng đá và các hình ngọn lửa bằng gạch nung. Hiện diện trên các mặt tháp có nhiều tượng thờ như tượng vua Po Klong Garai, tượng thần Siva và các vị hộ pháp và các loài muông thú.

Tiếp tục quan sát theo hướng từ con đường chính từ dưới chân tháp đi lên qua ngôi tháp cổng. Ngôi tháp chính gồm một cửa chính ra vào quay về hướng Đông, trên cửa là mái vòm có 2 trụ đá lớn khắc chữ Chăm cổ. Bên trên cửa có phù điêu thần Siva có 6 tay đang uyển chuyển với những điệu múa thần bí. Ba cửa còn lại theo ba hướng Nam, Bắc, Tây là cửa giả có trụ ốp gạch lồi, lõm vào trong. Trên mỗi cửa giả có một tượng thần tư thế thiền.

Bên trong ngôi tháp chính theo hướng nhìn thẳng vào bên trái là tượng bò thần Nandin bằng đá, đầu hướng vào trong tháp. Tương truyền, đây là vật cưỡi của thần Siva và vua Po Klong Garai. Tiếp tục đi thẳng vào trong chính giữa tháp là tượng thờ bán thân vua Po Klong Garai. Bên dưới tượng bán thân vua Po Klong Garai là một Yoni cạnh dài 1m47, cạnh ngang 0m94, trên Yoni là một Linga tròn, phía trên trụ là Linga.

Ngoài ra, ở phía sau tháp còn có một ngôi miếu nhỏ thờ một phiến đá. Phía trước tháp còn có nhiều bia đá, Linga ghi lại nhiều cuộc dâng cúng, sự kiện lịch sử cũng như tiến trình đấu tranh của người Chăm vùng Panduranga. Xung quanh tháp được bao quanh bằng một vòng thành và mở hướng ra vào cho tín đồ dâng cúng ở phía Nam.

Từ cổng tháp chính đứng nhìn thẳng ra ngoài về hướng Đông, phía Nam giữa hai tháp trên là tháp thờ Thần Lửa, cao 9m31. Tháp có 3 cửa thông nhau 3 hướng Đông, Bắc và Nam, riêng phía Nam là cửa sổ. Chức năng của tháp này là để các tu sĩ Bàlamôn, các thầy cúng bày các vật tế lễ và giữ ngọn lửa tế nên người Chăm gọi là Tháp Lửa. Điều đặc biệt là cấu trúc tháp xây mái theo kiểu hình mái nhà (hình giống mái nhà prông ở Tây Nguyên hoặc mái nhà hình thuyền như mặt trên trống đồng).

Trong không gian cụm đền tháp Po Klong Garai, phía sau ngôi tháp chính còn có một miếu thờ tượng Kút hoàng hậu. Theo ghi chép và nghiên cứu của các nhà sử học thì đây chính là hoàng hậu Tố Lý. Bên cạnh miếu thờ gần vòng thành phía Nam cụm thể tháo còn có một trụ đá (Linga) cao 2m20. Đối diện vòng thành phía Nam về hướng vòng thành Đông Bắc là một tảng đá bánh ú 3 mặt có chữ có khắc chữ Chăm cổ.

Bên cạnh những công trình đền tháp nguyên thủy, có một điều hết sức lưu ý về hạng mục tháp cổng này là chỉ mới xây dựng từ sau năm 2000 trở lại đây. Hạng mục tháp cổng này được xây ở chân đồi tháp ở phía Tây nhằm thay thế cho hạng mục tháp cổng phía Đông đã không còn đi lên được nữa.

Ngắm nhìn tổng thể cụm đền Tháp Chăm Ninh Thuận - Tháp Po Klong Garai và nhiều công trình đền tháp Chăm khác trên dải Duyên hải miền Trung. Thì cụm đền tháp Po Klong Garai như một bức tranh thiên nhiên hoàn chỉnh với phong cách kiến trúc hoàn mỹ đã đạt đến đỉnh cao trong nền nghệ thuật kiến trúc, điêu khắc Champa một thời vàng son ở Đông Nam Á. Và xứng đáng trở thành công trình kiến trúc, nghệ thuật Chăm có phong cách đẹp nhất trong tất cả công trình kiến trúc nghệ thuật của Champa.

Hằng năm vào ngày cuối tháng 6, ngày 1 tháng 7 tính theo lịch Chăm, (khoảng tháng 9, 10 Dương lịch), đồng bào Chăm theo tín ngưỡng Bàlamôn giáo tại Ninh Thuận nói riêng và đồng bào trên dải Duyên hải miền Trung sum họp về tổ chức lễ hội Katê truyền thống. Cùng diễn ra tại đền tháp Po Klong Garai, đồng bào Chăm còn tổ chức tại đền tháp Po Rome và đền thờ mẹ xứ sở Po Inư Nưgar một cách trang trọng.