Đua ghe Ngo - linh hồn lễ hội Óoc Om Bóc 

Giữa đoạn sông Mápero tại phường Phú Lợi và phường Sóc Trăng, TP. Cần Thơ lấp lánh nắng tháng 11, tiếng trống, tiếng hò reo vang dậy khi những chiếc ghe Ngo rẽ sóng lao đi. Trong hai ngày 4 và 5/11, lễ hội Ooc Om Bok Cần Thơ 2025 rộn ràng cùng giải đua ghe Ngo – sự kiện được xem là linh hồn mùa lễ hội của đồng bào Khmer Nam Bộ. Giải năm nay thu hút 61 đội ghe Ngo tham gia tranh tài, gồm 53 đội nam và 8 đội nữ đến từ TP. Cần Thơ và tỉnh Cà Mau.

Sau những cuộc tranh tài sôi nổi, các đội ghe của TP. Cần Thơ tiếp tục khẳng định phong độ. Trong đó, đội ghe Ngo Tum Núp 2 giành giải nhất nam, đội Prê On Đok 2 về nhì, tiếp theo là Prê Tà Cuôl và Chrôi Tưm Chăs. Còn giải nhất nữ là đội ghe ngo Tum Núp, TP. Cần Th), còn ba vị trí sau thuộc về các đội đến từ Cà Mau.

Đối với người Khmer Nam Bộ, lễ hội Ooc Om Bok là dịp tạ ơn trời đất, cầu cho mưa thuận gió hòa, mùa màng bội thu. Gắn liền với đó là hội đua ghe Ngo, hoạt động hội tụ tinh thần đoàn kết, ý chí và bản sắc dân tộc. Ở đó, mỗi chiếc ghe Ngo là biểu tượng văn hóa, nơi hội tụ niềm tin và sức mạnh cộng đồng của đồng bào Khmer trong dòng chảy văn hóa Việt.

Trưởng lão Hòa thượng Tăng Nô, Phó Pháp chủ Hội đồng Chứng minh Giáo hội Phật giáo Việt Nam, Hội trưởng Hội Đoàn kết Sư sãi Yêu nước TP. Cần Thơ, thành viên Ban Tổ chức giải đua ghe Ngo, cho biết: Ghe Ngo ra đời từ đặc điểm cuộc sống của cộng đồng dân cư sống chủ yếu bằng cây lúa nước. 

Bà con dùng chiếc ghe độc mộc làm phương tiện đi lại. Ngày xưa, trên rừng có nhiều thú dữ, dưới sông thì cá sấu cũng rất nhiều. Người dân đi trên rừng sợ cọp bắt nên phải đi dưới sông. Nhưng đi dưới sông lại bị cá sấu đe dọa. Từ hình tượng rắn thần Nagar, linh vật của người Khmer làm cá sấu hoảng sợ bỏ chạy để thoát thân, bà con đã sáng tạo ra chiếc ghe mang hình dáng linh vật này.

“Ngày trước, ghe Ngo còn nguyên khối gỗ nên rất nặng, chỉ nổi là là trên mặt nước. Nay, khi cây sao to hiếm dần, người ta ghép ván thành thân ghe, vừa nhẹ, vừa linh hoạt, nhưng vẫn giữ nguyên dáng rồng uốn khúc. Ghe Ngo không chỉ là sản phẩm của bàn tay khéo léo, mà còn là biểu trưng cho niềm tin, ý chí và sức mạnh của cộng đồng Khmer vùng châu thổ”, Trưởng lão Hòa thượng Tăng Nô nhấn mạnh.

Theo thời gian, ghe Ngo được cải tiến với thân dài 22 - 27 mét, đầu và đuôi cong vút mềm mại như dáng rồng bay, có thể chở từ 50 - 60 tay bơi. Mỗi chiếc ghe đều có “cây cần câu”, một thanh gỗ chạy dọc theo thân ghe giúp giữ thăng bằng và tạo lực đẩy mạnh khi bơi.

Từ chiếc thuyền đi lại thường ngày, ghe Ngo trở thành linh vật của mùa lễ hội, tượng trưng cho ý chí, niềm tin và khát vọng vươn lên của cộng đồng Khmer giữa miền sông nước Cửu Long.

Linh vật của ghe Ngo-biểu trưng sức mạnh, khát vọng chiến thắng

Trước khi tiếp cận Bà-la-môn giáo và Phật giáo, người Khmer từ xa xưa đã có hệ thống tư duy - tín ngưỡng riêng của mình, đó là tín ngưỡng vạn vật hữu linh, tức là mọi vật đều có linh hồn. Chính vì thế, chiếc ghe Ngo cũng được xem là vật linh, chỉ dùng trong lễ hội, được cúng tế trang trọng trước khi xuống nước.

Mỗi chiếc ghe Ngo thường gắn với một linh vật biểu trưng. Tiêu biểu, ghe Ngo chùa Pích MengKol mang biểu tượng chim sẻ, chùa Xẻo Me chọn voi trắng, còn chùa Tum Núp là hình rồng - biểu trưng cho sức mạnh, sự dẻo dai và khát vọng chiến thắng.

Đại đức Lâm Thiện, Phó trụ trì chùa Đơm Om Pưl (chùa Xẻo Me), phường Vĩnh Phước, TP. Cần Thơ, chia sẻ: “Từ xưa đến nay, chúng tôi chọn voi trắng làm biểu tượng cho chiếc ghe Ngo của chùa, bởi vì chúng tôi tin rằng đó là loài dũng mãnh, có sức mạnh vượt trội. Đó cũng thể hiện niềm tin ghe Ngo của chùa khi ra thi đấu cũng bền bỉ, kiên cường như voi.”

Bên cạnh linh vật, đôi mắt ghe Ngo cũng mang ý nghĩa tâm linh đặc biệt. Nếu trước kia nghệ nhân vẽ nổi, thì nay đôi mắt được chạm khắc tinh xảo và gắn lên đầu ghe. Người Khmer quan niệm ghe Ngo như một sinh vật sống - phải có mắt để “thấy đường”, tránh nguy hiểm và mang lại bình an.

Ông Danh Thu, thành viên Ban Quản trị chùa Pô Thi Wone Wong Sa, ấp 4, xã Xà Phiên, TP. Cần Thơ chia sẻ, trong việc trang trí ghe Ngo chuẩn bị cho lễ hội, mắt ghe Ngo phải được vẽ thật kỹ, giống mắt rồng, để ghe có thể “nhìn thấy” đường đi. 

Đây là phần quan trọng nhất của việc trang trí ghe Ngo. Từ hình dáng uốn lượn, hoa văn sặc sỡ đến đôi mắt và linh vật, mỗi chiếc ghe Ngo là tác phẩm nghệ thuật mang linh hồn của đồng bào Khmer, kết tinh từ niềm tin, bàn tay khéo léo và tinh thần cộng đồng.

Mỗi mùa lễ hội, những chiếc ghe Ngo lại rẽ sóng trên sông, mang theo tiếng trống rộn rã, tiếng hò reo náo nhiệt, nối dài mạch văn hóa Khmer trong dòng chảy văn hóa Việt. Không chỉ là cuộc đua của sức mạnh, đó còn là cuộc đua của niềm tự hào, của ký ức và tình yêu quê hương.

 Cùng với đó, việc chính quyền TP. Cần Thơ đều đặn tổ chức giải đua ghe Ngo đã thể hiện rõ sự quan tâm của Đảng, Nhà nước đối với đời sống vật chất và tinh thần của đồng bào Khmer.