Chuyển chở giá trị văn hóa

Chiếc ghe ngo mang nhiều ý nghĩa, giá trị văn hóa đặc trưng riêng biệt của người Khmer. Theo Giáo sư Huỳnh Lứa, ghe ngo không phải là sản phẩm của một cá nhân hay một tập thể bất kỳ nào. Mỗi chiếc ghe ngo là do một ngôi chùa, đại diện cho một hay nhiều phum sóc người Khmer tạo ra.

Ghe ngo nguyên thủy là một chiếc thuyền độc mộc, khoét ruột từ một thân cây. Nhưng ngày nay, việc tìm cây sao vừa to, vừa dài rất khó khăn, nên người Khmer đã dùng những mảnh ván ghép lại với nhau để thay thế.

Ghe ngo được làm gần giống hình con rắn dài khoảng từ 25m đến 30m. Ở giữa chỗ rộng nhất là 1,1m. Đầu được uốn cong lên, như hình đầu rắn. Ở đuôi ghe hay gọi là sau lái cũng được uốn cong lên nhưng cao hơn phía đầu một chút. Người ta đóng từ 24 đến 27 cây thanh ngang trên chiếc ghe, để vừa cho hai người ngồi. Mỗi ghe phải đảm bảo từ 40 đến 60 người ngồi bơi và chỉ huy.

Ghe ngo có ba người điều khiển, một người ngồi mũi chuyên về chỉ đạo tâm linh của ghe đua, tổ chức lễ cúng xuống ghe, chỉ đạo toàn ghe, điều khiển kỹ thuật bơi của ghe đua; Một người ngồi giữa và một người ngồi phía sau giữ nhiệm vụ thổi còi để thúc giục và điều chỉnh kỹ thuật bơi của các vận động viên.

Người Khmer tin rằng, ghe ngo là vật thiêng. Làm việc gì liên quan tới ghe ngo đều phải làm lễ cầu xin. Ví dụ như trước mỗi kỳ đua ghe ngo phải làm lễ "xuống ghe" (hạ thuỷ) để cầu thần linh (prey) đến trợ giúp đội ghe đi bơi thắng lợi.

Văn hóa tâm linh của người Khmer Nam Bộ thể hiện trong việc chọn biểu tượng cho ghe ngo. Mỗi chiếc ghe có một biểu tượng riêng. Việc chọn biểu tượng ghe ngo liên quan đến địa danh, hay quan niệm truyền thống của từng chùa. Thông thường, biểu tượng của ghe ngo là các con vật có sức mạnh, hoặc có khả năng chạy nhanh như là loài chim, loài thú, loài cá có sức sống mãnh liệt và bơi, bay, chạy nhanh.

Yếu tố tâm linh còn được tìm thấy trong quan niệm xem mỗi chiếc ghe có một vị thần bảo hộ, như: Srey Khmav, Konseng Sorya, Kontong Khiev, Chum tiev Ok, Chum Tiev Tay… Các vị thần này tạo nên sức mạnh của ghe cũng như đảm bảo sự an toàn cho vận động viên tham gia đua ghe ngo. Điều này thể hiện sức mạnh tôn giáo, niềm tin vào sự che chở của thần linh đối với các hoạt động nhân sinh, nhất cử nhất động đều phải cử hành lễ cầu xin, như: Lễ mở cửa rừng xin cây làm ghe, lễ khởi công làm ghe ngo, lễ khánh thành ghe ngo, lễ đưa ghe lên nhà ghe, lễ hạ thủy ghe ngo… Ngoài ra, ghe ngo còn biểu trưng cho sự đoàn kết, keo sơn của từng thành viên trong phum sóc tạo nên một sức mạnh tổng hợp để bảo vệ và giúp nhau trong cuộc sống thường nhật.

Bảo tồn - phát huy lễ hội đua ghe ngo

Những năm qua, bên cạnh việc chú trọng nâng cao chất lượng đời sống kinh tế cho đồng bào dân tộc Khmer, Đảng và Nhà nước luôn quan tâm đến việc phát triển các hoạt động văn hóa, văn nghệ, thể thao trong đồng bào dân tộc Khmer nhằm tạo không khí vui tươi, phấn khởi và môi trường văn hóa lành mạnh, góp phần nâng cao đời sống văn hóa và tinh thần cho đồng bào. Các hoạt động văn hóa, thể thao vùng đồng bào Khmer được duy trì và phát triển lên tầm cao mới, nổi bật là phong trào đua ghe ngo, qua đó góp phần đắc lực vào việc bảo tồn, phát huy các giá trị văn hóa và củng cố khối đại đoàn kết toàn dân tộc.

Với ý nghĩa quan trọng đó, Đảng và Nhà nước ta đã triển khai nhiều chương trình, chính sách hỗ trợ kinh phí cho các chùa Khmer đóng ghe ngo mới; tổ chức các cuộc đua ghe ngo vào dịp lễ xuất hạ của sư sãi Khmer và dịp Lễ Ooc Om Bok để đồng bào Khmer tham gia, góp phần vào việc bảo tồn và phát huy văn hóa truyền thống của dân tộc. Đặc biệt, từ năm 2013, Lễ hội đua ghe ngo được nâng lên thành Festival đua ghe ngo mang tầm khu vực và quốc gia và được tổ chức thường niên 2 năm 1 lần tại tỉnh Sóc Trăng.

Lễ hội đua ghe ngo ngày nay đã trở thành ngày hội chung của 3 dân tộc Kinh, Khmer, Hoa, làm cho mối quan hệ cộng đồng các dân tộc ở miền Tây Nam Bộ ngày càng gắn kết. Đồng bào Khmer tổ chức Lễ hội đua ghe ngo như để mọi người vui chơi, đọ sức, tranh tài. Đua ghe ngo từ lâu đã trở thành biểu tượng của sức mạnh tinh thần và sự đoàn kết trong đời sống văn hóa, tâm linh của đồng bào dân tộc Khmer vùng sông nước miền Tây.