Hệ lụy khi “vượt cạn” tại nhà

Mới đây (9/2025), Khoa Chăm sóc sức khỏe sinh sản (Trung tâm Y tế Ayun Pa) tiếp nhận sản phụ N. H’M. (buôn Hiao, xã Ia Rbol) mang thai 39 tuần nhập viện trong tình trạng đau bụng dữ dội, chảy máu âm đạo sau khi nhờ bà mụ thực hiện hủ tục “bóp bụng xoay thai” để sinh con tại nhà.

Qua thăm khám, các bác sĩ chẩn đoán, sản phụ có dấu hiệu nhau bong non, ngôi ngược, suy thai. Đồng thời, quyết định hội chẩn khẩn toàn viện: mổ cấp cứu, truyền máu cứu sống mẹ, phối hợp với bác sĩ nhi hồi sức sơ sinh trong tình trạng em bé bị suy hô hấp nặng. Trải qua 1,5 giờ phẫu thuật, tình trạng sản phụ tạm ổn, trẻ sơ sinh qua cơn nguy kịch. Sau 7 ngày điều trị, cả mẹ và con khỏe mạnh, được xuất viện.

Thời gian qua, nhiều phụ nữ DTTS ở vùng đồng bào DTTS, vùng sâu, vùng xa đã không may mắn như chị H’M., nhiều người đánh đổi tính mạng khi sinh con tại nhà.

Chị Rơ Lan H’Thảo (làng Pnuk, xã Ia Kriêng) chia sẻ: Trước đây, mình từng chứng kiến trường hợp trong làng sinh tại nhà theo tự nhiên, tự cắt nhau nên khiến trẻ sơ sinh bị nhiễm trùng cuống rốn phải chuyển gấp lên Bệnh viện Đa khoa tỉnh. Đứa bé cũng vì thế mà thường xuyên đau bệnh, ốm yếu, cũng có trường hợp tử vong. Thấy vậy, dân làng ai cũng sợ.

Chỉ tính riêng trong năm 2024, tỉnh Gia Lai (cũ) có 2.442 phụ nữ sinh con tại nhà, chiếm 9,07% tổng số ca sinh và 7 tháng năm 2025 có 1.151 phụ nữ sinh con tại nhà, chiếm tỷ lệ 9,30% tổng số ca sinh. Tỷ lệ phụ nữ sinh tại nhà không được cán bộ y tế đỡ đẻ vẫn còn cao (chiếm 79,59% trong năm 2024 và 79,42% trong 7 tháng năm 2025).

Theo bác sĩ Bá Tường Đăng Phong, Phó Giám đốc Trung tâm Kiểm soát bệnh tật tỉnh Gia Lai, tại địa bàn phía Tây tỉnh, tỷ lệ sinh con tại nhà vẫn còn ở mức cao. Rào cản lớn nhất đối với công tác chăm sóc sức khỏe sinh sản, là những tập quán đã ăn sâu vào tiềm thức người dân, đặc biệt là đồng bào DTTS.

Thói quen sinh tại nhà, hoặc thậm chí là trong rẫy vẫn còn ở nhiều nơi, đặc biệt là ở vùng sâu, vùng xa. Đối với họ, việc sinh đẻ là một quá trình tự nhiên và họ chỉ tìm đến cơ sở y tế khi có biến chứng. Bên cạnh đó, ở khu vực này tình trạng tảo hôn và mang thai ở tuổi vị thành niên còn khá cao, ảnh hưởng đến công tác chăm sóc sức khỏe sinh sản. 

Tìm giải pháp giảm tỷ lệ sinh con tại nhà

Phó Giám đốc Sở Y tế Gia Lai Đinh Hà Nam thông tin, nhiều năm qua, dưới sự quan tâm chỉ đạo của các cấp ủy, chính quyền, cùng sự nỗ lực của ngành Y tế, công tác chăm sóc sức khỏe sinh sản ở địa bàn phía Tây tỉnh Gia Lai đang dần được cải thiện. 

Bên cạnh đó, từ năm 2023 đến nay, từ các chương trình mục tiêu quốc gia, dự án của UNFPA, UNICEF... đã chú trọng công tác truyền thông, thảo luận nhóm cho phụ nữ ở độ tuổi sinh đẻ, phụ nữ có thai, nuôi con nhỏ, chồng, bố mẹ đẻ hoặc bố mẹ chồng của họ… nhằm tăng cường việc sử dụng các biện pháp tránh thai hiện đại, khám thai định kỳ và lợi ích sinh con tại cơ sở y tế.

Qua đó, tác động tích cực đến công tác chăm sóc sức khỏe sinh sản trên địa bàn.Tuy nhiên, công tác chăm sóc sức khỏe sinh sản vẫn còn đối mặt với nhiều thách thức, đặc biệt là tình trạng sinh con tại nhà vẫn còn ở mức cao trong vùng đồng bào DTTS.

Trong Hội thảo chuyên đề về công tác chăm sóc sức khỏe sinh sản do Trung tâm Kiểm soát bệnh tật tỉnh Gia Lai tổ chức mới đây, các đại biểu đã đề xuất nhiều giải pháp cụ thể nhằm giảm thiểu tình trạng sinh con tại nhà.

Bác sĩ Phạm Ngọc Cương, Trưởng Khoa Y tế công cộng, dinh dưỡng, an toàn thực phẩm (Trung tâm Y tế Mang Yang), tại địa bàn, số phụ nữ sinh con tại nhà chiếm đến 40%, vì vậy cần các giải pháp then chốt như chú trọng công tác tuyên truyền đến từng hộ gia đình, từng thôn, làng; phối hợp với già làng, trưởng thôn, Người có uy tín để cùng tuyên truyền đến người dân. 

Đồng thời, phát huy vai trò của y tế cơ sở, nâng cao chất lượng dịch vụ sinh tại cơ sở y tế; cần xem xét các chính sách hỗ trợ chi phí đi lại, viện phí cho phụ nữ nghèo để không còn rào cản tài chính khi đến cơ sở y tế sinh con.

Bà Trần Thị Yến, Phó Chủ tịch UBND xã Ia Khươl cho biết, UBND xã sẽ tăng cường chỉ đạo, bố trí ngân sách hợp lý và phối hợp chặt chẽ với trạm y tế, các ban, ngành, đoàn thể trong triển khai công tác chăm sóc sức khỏe sinh sản. Ngoài ra, địa phương huy động nguồn lực xã hội hóa để cải thiện điều kiện chăm sóc sức khỏe cho người dân.

“Từ những ý kiến, đề xuất trong hội thảo sẽ góp phần nâng cao năng lực và tăng cường trách nhiệm của đội ngũ cán bộ y tế; sự phối hợp hiệu quả giữa chính quyền, các ban, ngành, đoàn thể các cấp với ngành Y tế trong thực hiện công tác chăm sóc sức khỏe sinh sản. Qua đó, tiếp tục cải thiện chất lượng dịch vụ chăm sóc sức khỏe sinh sản cho người dân, góp phần giảm tỷ lệ tử vong mẹ và tử vong sơ sinh”, Phó Giám đốc Sở Y tế Gia Lai Đinh Hà Nam cho hay.