Một sáng cuối tuần, tôi theo chân cô giáo Hà Thị Nhớ – người con dân tộc Thái, giáo viên điểm trường mầm non Ché Lầu (xã Na Mèo, huyện Quan Sơn) cùng băng rừng tìm măng. Sương còn đọng trên những tán cây rậm rạp, đất rừng ẩm mát lặng lẽ dưới từng bước chân. Cô Nhớ vừa lom khom bên bụi nứa vừa kể: “Từ nhỏ tôi đã theo mẹ đi rừng, học cách nhìn lớp lá khô nhô lên là biết có măng. Cái nghề này là của cha ông truyền lại”.

Măng – thứ thực phẩm tưởng chừng bình dị – giờ đã vượt ra khỏi khu bếp của người dân miền núi, trở thành đặc sản, trở thành sản phẩm OCOP, gắn với thương hiệu và khát vọng vươn lên từ rừng núi.

Câu chuyện về hành trình “lên đời” của măng rừng xứ Thanh cũng bắt đầu từ đó – từ những bàn tay cần mẫn, những nếp sống gắn bó với thiên nhiên, và một quyết tâm làm kinh tế từ chính sản vật quê hương.

Cô giáo Nhớ cho hay, măng rừng – măng le, măng sặt, măng vầu, măng luồng – xuất hiện quanh năm, nhưng ngon nhất là vào những thời điểm nhất định: đầu năm đến tháng 4 là mùa măng le, măng sặt; còn từ tháng 8 đến tháng 10 là mùa măng vầu, măng luồng. Mỗi loại măng đều có vị ngọt, bùi đặc trưng. Măng có thể luộc, muối chua, phơi khô xé sợi, làm nộm, xào, nấu canh hay thậm chí chế biến thành đặc sản quà biếu. 

"Lên đời" từ măng rừng 

Từ món ăn dân dã, giờ đây măng đã bước lên “một nấc thang mới” – trở thành sản phẩm OCOP, mang lại thu nhập ổn định cho hàng trăm hộ dân tại các huyện miền núi Thanh Hóa.

Quan Sơn - một huyện biên giới phía Tây của tỉnh Thanh Hóa, là nơi có diện tích rừng tre, nứa, vầu lên tới 54.451ha trong tổng số hơn 86.000ha đất rừng. Hằng năm, huyện khai thác hơn 10 triệu cây luồng, 5 – 7 nghìn tấn nứa, vầu, cùng hàng trăm tấn lâm sản ngoài gỗ. Tận dụng lợi thế đó, người dân đã chế biến và thương mại hóa các sản phẩm từ măng, tạo nên thương hiệu riêng cho vùng cao xứ Thanh.

Tính đến tháng 4/2025, huyện Quan Sơn đã có 13 sản phẩm OCOP được công nhận, trong đó có 3 sản phẩm từ măng: “Măng khô Nang Non” của HTX Dịch vụ nông lâm nghiệp Thủy Nông (thị trấn Sơn Lư); “Măng treo bốn mùa” Mường Xia của hộ kinh doanh Phạm Thị Hằng (xã Sơn Thủy); “Măng búp Duy Linh” của HTX Nông nghiệp xanh Duy Linh (thị trấn Sơn Lư).

Chị Vi Thị Thơm, Phó Giám đốc HTX Nông nghiệp xanh Duy Linh tự hào chia sẻ: “Măng búp của chúng tôi được chọn lọc kỹ từ những búp măng nứa, vầu, luồng ngon nhất. Sau khi sơ chế, măng được phơi khô tự nhiên, giữ nguyên vị ngọt, thơm. Sản phẩm hiện được bán với giá 250.000 – 300.000 đồng/kg, được tiêu thụ không chỉ trong huyện mà còn mở rộng ra toàn tỉnh Thanh Hóa”.

Không chỉ huyện Quan Sơn, huyện Quan Hóa cũng ở vùng Tây xứ Thanh đang nổi lên là “thủ phủ” măng OCOP. Với hơn 4 sản phẩm OCOP từ măng, gồm: “Măng khô Mường Ca Da”; “Măng chua Piềng Cú”; “Măng khô xé sợi Mường Khằng”; “Măng ốt Lê Hiền”.

Đặc biệt, sản phẩm “Măng ốt Lê Hiền”, xã Nam Tiến (huyện Quan Hóa), là một trong những cách bảo quản măng truyền thống độc đáo nhất. Khác với cách luộc rồi phơi khô, măng ốt được hấp chín, treo gác bếp và giữ nguyên hương vị thơm ngon quanh năm. Chị Lê Thị Hiền, chủ cơ sở cho biết: “Mỗi tháng, cơ sở tạo việc làm cho nhiều người dân địa phương, thu nhập ổn định từ 3-5 triệu đồng/người. Măng giờ không chỉ để ăn mà còn để sống”.

Hồn cốt văn hóa và cơ hội thoát nghèo

Theo Văn phòng Điều phối Chương trình xây dựng nông thôn mới tỉnh Thanh Hóa, đến nay toàn tỉnh đã có 634 sản phẩm OCOP, trong đó 19 sản phẩm liên quan đến măng, chủ yếu thuộc 11 huyện miền núi. Những con số này không chỉ là thống kê, mà là minh chứng rõ nét cho sự thay đổi trong tư duy sản xuất, từ tự cung tự cấp sang sản xuất hàng hóa, gắn với thương hiệu, giá trị văn hóa và phát triển bền vững.

Từ những búp măng mọc âm thầm dưới tán rừng, đến những gói măng khô, măng chua mang nhãn hiệu OCOP - đó là cả một hành trình gian nan mà người dân nơi đây đã vượt qua, bằng sự bền bỉ, sáng tạo và gắn bó với rừng. Măng giờ đây không chỉ là món ăn, mà là biểu tượng của bản sắc, là khát vọng thoát nghèo và vươn lên của đồng bào các dân tộc thiểu số miền núi Thanh Hóa.