Thảo luận tại tổ về chủ trương đầu tư Chương trình mục tiêu quốc gia (MTQG) xây dựng nông thôn mới, giảm nghèo bền vững và phát triển kinh tế - xã hội vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi (DTTS&MN) giai đoạn 2026 - 2035, nhiều đại biểu đề cao vai trò quan trọng của Bộ Dân tộc và Tôn giáo trong chương trình này.

Những tỉnh miền núi cần được ưu tiên về kinh phí

Đại biểu Chamaléa Thị Thủy (Khánh Hòa) cho rằng chương trình phát triển kinh tế - xã hội vùng DTTS&MN là một chủ trương được Đảng, Nhà nước quan tâm và đã triển khai từ năm 2021.

“Mặc dù thời gian đầu còn nhiều vấn đề lúng túng nhưng quá trình triển khai đến nay, theo tôi, là đã cơ bản đầy đủ. Trong 5 năm qua, các văn bản chỉ đạo cũng như nhiều kết quả đã đạt được là rất đáng trân trọng. Đó là tỷ lệ hộ nghèo giảm, bộ mặt khu vực vùng đồng bào dân tộc thiểu số được cải thiện, một số chỉ số cũng được nâng lên”, bà Thủy nói.

Do đó, để có cơ sở triển khai thuận tiện trong thời gian tới, đại biểu đề nghị ghi rõ trong dự thảo nghị quyết rằng Bộ Dân tộc và Tôn giáo sẽ là đơn vị chủ trì, phối hợp với các đơn vị liên quan để triển khai thực hiện một cách đồng bộ, bảo đảm xuyên suốt cũng như phát huy được những kết quả đã đạt được trong giai đoạn 2021-2025.

Đại biểu Hoàng Quốc Khánh (Lai Châu) nhận định rằng chương trình giảm nghèo bền vững và phát triển kinh tế - xã hội vùng DTTS&MN giai đoạn 2026-2035 là một trong những chương trình mà bà con ở các tỉnh miền núi khó khăn “rất trông chờ”.

Bày tỏ việc hoàn toàn ủng hộ và mong sớm ban hành chương trình tích hợp lần này, đại biểu tỉnh Lai Châu đề nghị ban soạn thảo rà soát kỹ hơn về mục tiêu để tránh chồng chéo với các chương trình MTQG khác.

Theo đại biểu, để triển khai đồng bộ và hiệu quả chương trình thì cần có nguyên tắc phân bổ kinh phí phù hợp. Trong đó, những tỉnh miền núi cần được ưu tiên về kinh phí, bởi nếu áp dụng mức phân bổ giống các địa phương lớn thì sẽ rất khó và làm chậm tiến độ hoặc không thực hiện được nhiều nội dung. Khi đó, việc yêu cầu địa phương “tự cân đối” từ ngân sách là không khả thi, dễ dẫn đến đình trệ triển khai dự án.

Vì vậy, đại biểu đề nghị làm rõ hơn tiêu chí ưu tiên trong phân bổ kinh phí, bởi trong dự thảo nghị quyết có nói “ưu tiên” nhưng cụ thể như thế nào thì chưa rõ.

Để tránh tình trạng dàn trải và mỗi bộ quản lý một chương trình như trước đây - gây khó khăn trong lồng ghép, đại biểu ủng hộ việc thống nhất một cơ quan chủ trì là Bộ Nông nghiệp và Môi trường nhưng có sự phối hợp với Bộ Dân tộc và Tôn giáo.

Tuy nhiên, ông cũng bày tỏ băn khoăn: "Một chương trình rất lớn, nhiều hợp phần như vậy thì một bộ đảm nhiệm liệu có bảo đảm hiệu quả hay không? Nhất là khi ở địa phương, các Sở Nông nghiệp và Môi trường đang phải thực hiện rất nhiều nội dung”.

Từ đó, đại biểu đề nghị Chính phủ cân nhắc kỹ, phần nào có thể giao cho Bộ Dân tộc và Tôn giáo thì cần tính toán hợp lý.

Chương trình tạo dựng và củng cố “lòng dân”

Thứ trưởng Bộ Dân tộc và Tôn giáo Y Vinh Tơr (đại biểu Quốc hội đoàn Đắk Lắk) nhấn mạnh chương trình MTQG phát triển kinh tế - xã hội vùng DTTS&MN là chương trình đặc thù, mang ý nghĩa chiến lược đặc biệt quan trọng cả trước mắt và lâu dài.

Mục tiêu cốt lõi của chương trình không chỉ là thu hẹp khoảng cách phát triển mà còn giải quyết những vấn đề căn cơ, kéo dài qua nhiều thế hệ tại các địa bàn khó khăn nhất của cả nước.

Chương trình hướng vào những nhu cầu thiết thực nhất của người dân: hạ tầng thiết yếu, đất ở, đất sản xuất, nước sinh hoạt, ổn định dân cư, phát triển sinh kế, nâng cao dân trí và bảo tồn bản sắc văn hóa. Quan trọng hơn, chương trình góp phần giữ vững an ninh vùng biên giới, củng cố thế trận quốc phòng - an ninh nhân dân.

“Ý nghĩa lớn nhất của chương trình là tạo dựng và củng cố lòng dân. Qua quá trình triển khai, đồng bào cảm nhận rất rõ sự quan tâm của Đảng và Nhà nước. Niềm tin ấy được xây dựng từ những thay đổi cụ thể trong đời sống: đường đến bản được mở, nước sinh hoạt được bảo đảm, con em được học hành thuận lợi, sinh kế được hỗ trợ, văn hóa truyền thống được quan tâm bảo tồn. Có thể khẳng định rằng chương trình đã trở thành điểm tựa tinh thần của đồng bào, là minh chứng rõ ràng cho chính sách nhất quán ‘không để ai bị bỏ lại phía sau’”, đại biểu Y Vinh Tơr nhấn mạnh.

Thứ trưởng Bộ Dân tộc và Tôn giáo thông tin thêm rằng trong giai đoạn 2021-2025, chương trình được thiết kế dựa trên kế thừa hệ thống 118 chính sách dân tộc, đặc biệt là Chương trình 135 - một trong những chính sách thành công nhất qua nhiều nhiệm kỳ. Sự kế thừa xuyên suốt giúp chương trình duy trì ổn định, đồng bộ, thuận lợi khi triển khai.

Nhờ vậy, hạ tầng thiết yếu ở hàng nghìn thôn, bản đặc biệt khó khăn đã được cải thiện; sinh kế bền vững hơn; chất lượng nguồn nhân lực người dân tộc thiểu số được nâng lên; năng lực cộng đồng được tăng cường. Sự đồng thuận của nhân dân là thước đo quan trọng cho thấy hiệu quả của chính sách.

Hiện nay, việc thực hiện chủ trương tích hợp 3 chương trình MTQG nhằm tinh gọn đầu mối, nâng cao hiệu quả đầu tư là cần thiết. Tuy nhiên, với tính chất đặc thù và mức độ khó khăn sâu sắc của vùng DTTS&MN, việc thiết kế mô hình tích hợp phải được xem xét rất thận trọng để không làm gián đoạn tính liên tục của chính sách dân tộc.

Nếu các mục tiêu đặc thù bị hòa lẫn vào mục tiêu chung của xây dựng nông thôn mới và giảm nghèo bền vững, nguy cơ mất trọng tâm, giảm tính ưu tiên và ảnh hưởng đến lòng dân là hoàn toàn có thể xảy ra.

Cơ quan công tác dân tộc cần được giao vai trò đầu mối với hợp phần đặc thù

Đại biểu Vi Văn Sơn (Nghệ An) đề nghị ban soạn thảo xác định rõ mục tiêu, cấu trúc và phạm vi riêng của hợp phần phát triển vùng DTTS&MN, phản ánh đầy đủ tính đặc thù. Chương trình phải bảo đảm kế thừa các nhiệm vụ quan trọng của giai đoạn 2021-2025 và tinh thần của các chính sách tiền đề, nhất là Chương trình 135 và hệ thống 118 chính sách dân tộc.

Cơ chế phân bổ vốn cần ưu tiên theo mức độ khó khăn, tuyệt đối tránh cơ chế “chia đều”. Đặc biệt, cơ quan công tác dân tộc cần được giao vai trò đầu mối trong tổ chức thực hiện hợp phần đặc thù này để bảo đảm quản lý xuyên suốt và tránh đứt gãy chính sách.

“Đây là điều kiện tiên quyết để bảo đảm tính kế thừa, củng cố niềm tin của đồng bào dân tộc thiểu số, đồng thời phát huy hiệu quả chính sách dân tộc trong giai đoạn 2026-2035”, đại biểu nhấn mạnh.

Đại biểu cũng đề nghị quy định rõ trong báo cáo chủ trương đầu tư chương trình: giao bộ chuyên ngành quản lý nhà nước về công tác dân tộc chủ trì hợp phần thứ hai, phối hợp với các cơ quan liên quan để bảo đảm triển khai liên tục và hiệu quả, tránh gián đoạn chính sách như lưu ý tại Thông báo số 4665 ngày 27/11 của Ủy ban Thường vụ Quốc hội.