Khi “lời nói có trọng lượng” khơi thông nhận thức

Khám sức khỏe trước khi kết hôn được xem là “chìa khóa” quan trọng giúp các cặp đôi chuẩn bị tốt về thể chất, tinh thần và kiến thức sinh sản, đồng thời phòng ngừa sớm các bệnh di truyền, bệnh lây truyền qua đường tình dục, những nguy cơ ảnh hưởng đến sức khỏe bà mẹ và trẻ em. Tuy nhiên, trên thực tế, tại nhiều địa bàn, đặc biệt là vùng đồng bào dân tộc thiểu số, miền núi, vùng sâu, vùng xa, tỷ lệ thanh niên tham gia khám sức khỏe trước khi kết hôn vẫn chưa tương xứng với mục tiêu đề ra. Rào cản lớn nhất không nằm ở điều kiện y tế, mà ở nhận thức, tập quán và tâm lý e ngại của người dân.

Trước thực tế đó, ngành dân số nhiều địa phương đã lựa chọn một hướng đi phù hợp với đặc thù cơ sở: phát huy vai trò của Người có uy tín trong cộng đồng để làm “cầu nối” tuyên truyền, vận động thanh niên thay đổi nhận thức và hành vi. Cách làm này đang cho thấy hiệu quả rõ rệt khi số thanh niên chủ động đi khám sức khỏe trước khi kết hôn tăng nhanh qua từng năm.

Người có uy tín trong cộng đồng - già làng, trưởng bản, trưởng họ, chức sắc tôn giáo, cán bộ hưu trí tiêu biểu là những người am hiểu phong tục, tập quán, có tiếng nói được cộng đồng tin tưởng và lắng nghe. Thông qua họ, những nội dung tưởng chừng khô khan như khám sức khỏe trước khi kết hôn lại trở nên gần gũi, dễ tiếp nhận hơn với thanh niên và gia đình.

Thay vì tuyên truyền theo lối áp đặt, Người có uy tín lựa chọn cách trò chuyện, phân tích bằng những câu chuyện rất đời thường: câu chuyện về một gia đình sinh con khỏe mạnh nhờ phát hiện và điều trị sớm bệnh lý; hay những hệ lụy kéo dài khi không được tư vấn, khám sàng lọc trước hôn nhân. Chính sự chân thành, giản dị ấy đã từng bước xóa bỏ tâm lý e ngại, sợ “đi khám ra bệnh”, vốn tồn tại dai dẳng trong một bộ phận người dân.

Ông Long Minh Vũ, Người có uy tín xã Phú Vinh, tỉnh Đồng Nai chia sẻ: “Trước đây, bà con gặp nhiều khó khăn do thiếu thông tin và thiếu định hướng. Nhiều thanh niên trong thôn nghĩ khám sức khỏe trước khi cưới là việc không cần thiết, thậm chí còn xấu hổ. Tôi thường nói với các cháu rằng, mình đi khám không phải vì nghi ngờ ai, mà để biết sức khỏe của mình thế nào, để sau này sinh con khỏe mạnh, gia đình yên ấm. Khi hiểu ra, các cháu tự giác đi khám, không cần phải nhắc nhiều.”

Không chỉ vận động bằng lời nói, nhiều Người có uy tín còn nêu gương bằng hành động cụ thể khi con cháu trong gia đình thực hiện khám sức khỏe trước khi kết hôn, tổ chức hôn lễ văn minh, lành mạnh. Từ những tấm gương đó, phong trào dần lan tỏa trong cộng đồng, tạo hiệu ứng tích cực và bền vững.

Bà Vy Thị Nguyệt Minh, Trưởng trạm y tế Phú Vinh, tỉnh Đồng Nai, cho biết: Tại địa phương đa số là người Hoa và người dân tộc thiểu số chiếm hơn là 72%, một số người dân ở vùng sâu vùng xa tiếp cận thông tin khó khăn. Thời gian qua, công tác dân số đã được đưa vào nhiệm vụ trọng tâm của đơn vị. Chúng tôi chú trọng tư vấn sức khỏe trước hôn nhân, tầm soát trước sinh - sơ sinh, đồng thời đẩy mạnh truyền thông trực tiếp tại thôn, bản về hậu quả của tảo hôn, hôn nhân cận huyết thống. Đặc biệt, đội ngũ cộng tác viên dân số tại cơ sở được tập huấn thường xuyên, giúp công tác truyền thông ngày càng hiệu quả".

Tăng nhanh số thanh niên khám sức khỏe trước khi kết hôn

Theo đánh giá của ngành dân số, tại những địa bàn phát huy tốt vai trò Người có uy tín, số lượng thanh niên tham gia khám sức khỏe trước khi kết hôn tăng rõ rệt, cả về số lượng và chất lượng. Đáng chú ý, nhiều bạn trẻ không còn đi khám theo kiểu “đối phó”, mà chủ động tìm hiểu thông tin, đặt câu hỏi với cán bộ y tế về sức khỏe sinh sản, kế hoạch hóa gia đình, chăm sóc sức khỏe tiền hôn nhân và tiền thai sản.

Bà Võ Thị Ngọc Lắm, Phó Giám đốc Sở Y tế tỉnh Đồng Nai nhận định: “Thực tế cho thấy, Người có uy tín chính là ‘cánh tay nối dài’ rất hiệu quả của ngành dân số ở cơ sở. Khi họ tham gia tuyên truyền, vận động, thanh niên và gia đình dễ tiếp nhận thông tin hơn, tin tưởng hơn. Nhờ đó, tỷ lệ thanh niên khám sức khỏe trước khi kết hôn tăng nhanh, góp phần quan trọng vào mục tiêu nâng cao chất lượng dân số.”

Cũng theo Phó Giám đốc Sở Y tế tỉnh Đồng Nai, việc phối hợp chặt chẽ giữa Người có uy tín với cán bộ dân số, y tế cơ sở là yếu tố then chốt. Người có uy tín giúp “mở cửa” về mặt tâm lý, còn cán bộ chuyên môn cung cấp kiến thức khoa học, tư vấn chính xác, đầy đủ. Sự kết hợp này giúp hoạt động tuyên truyền không chỉ dừng lại ở nhận thức, mà chuyển hóa thành hành vi cụ thể.

Nhiều địa phương còn chủ động lồng ghép nội dung khám sức khỏe trước khi kết hôn vào hương ước, quy ước thôn, bản, dòng họ, với sự đồng thuận cao của cộng đồng. Khi trở thành một phần của quy ước chung, việc khám sức khỏe trước hôn nhân dần được coi là việc làm bình thường, cần thiết, thay vì điều “khác lạ” như trước đây.

Không thể phủ nhận, những kết quả tích cực hôm nay có sự đóng góp thầm lặng nhưng bền bỉ của đội ngũ Người có uy tín - những người không chỉ nói bằng trách nhiệm, mà còn hành động vì tương lai của thế hệ trẻ. Sự chuyển biến trong nhận thức của thanh niên về khám sức khỏe trước khi kết hôn chính là minh chứng rõ nét cho hiệu quả của cách làm “dựa vào dân, vì dân”.

Trong bối cảnh công tác dân số đang chuyển mạnh từ kế hoạch hóa gia đình sang dân số và phát triển, việc tiếp tục phát huy vai trò Người có uy tín trong cộng đồng là giải pháp mang tính chiến lược, lâu dài. Khi mỗi cuộc hôn nhân được chuẩn bị tốt về sức khỏe, kiến thức và trách nhiệm, đó không chỉ là hạnh phúc của từng gia đình, mà còn là nền tảng vững chắc cho sự phát triển bền vững của cộng đồng và xã hội.