Gìn giữ văn hóa, khơi dậy tiềm năng

Người Lào ở Sơn La có đời sống văn hóa đậm đà bản sắc với nhà ở là nhà sàn truyền thống, trang phục gần giống người Thái đen nhưng vẫn mang đặc trưng riêng: váy đen thêu hoa văn sặc sỡ, áo cánh bó thân khuy bạc, khăn piêu và hình xăm hoa lá trên mu bàn tay phụ nữ. Những dấu ấn ấy không chỉ thể hiện gu thẩm mỹ mà còn phản ánh sự gắn bó với thiên nhiên và tín ngưỡng cổ truyền như thuyết vật linh, tín ngưỡng tổ tiên và ảnh hưởng sâu sắc từ đạo Phật.

Điệu múa lăm vông- biểu tượng văn hóa tinh thần nổi bật thường xuất hiện trong các dịp lễ hội, đám cưới, sự kiện quan trọng, với bước chân nhẹ nhàng uyển chuyển trong vòng tròn đoàn kết. Cùng với đó là kho tàng dân ca, nhạc cụ truyền thống và các nghề thủ công như dệt thổ cẩm, đan lát, làm đồ bạc… vẫn được duy trì tại nhiều bản làng, đặc biệt ở bản Mường Và.

Với hơn 1.000 người dân tộc Lào sinh sống, bản Mường Và nổi bật không chỉ bởi đời sống văn hóa phong phú mà còn bởi cảnh quan, kiến trúc đặc sắc. Tại trung tâm bản, Tháp Mường Và - một công trình kiến trúc cổ kính, linh thiêng được dựng trên đồi nhân tạo, là điểm nhấn tâm linh và thu hút du khách. Công trình này được công nhận là Di tích kiến trúc - nghệ thuật cấp quốc gia từ năm 1998.

Người dân bản Mường Và hiện vẫn giữ được những nếp nhà sàn truyền thống. Những căn nhà gỗ mái dài nép mình bên dãy Pu Hong Lớk và dòng suối Nậm Ca, tạo nên khung cảnh yên bình, trong lành. Bao quanh bản là những cánh đồng màu mỡ kết hợp hệ thống ao hồ tự nhiên, phù hợp với mô hình du lịch trải nghiệm nông nghiệp và khám phá đời sống sinh hoạt của đồng bào dân tộc.

Trang phục truyền thống của người Lào có màu sắc tươi sáng, được nhuộm từ cây rừng, thêu tay trên vải tơ tằm, lanh hoặc bông. Người dân vẫn giữ thói quen tự tay thu bông, dệt vải và may đo thủ công. Chị Vì Thị Chăn, một nghệ nhân trong bản Mường Và chia sẻ: Hàng trăm năm qua, nghề dệt vải thổ cẩm đã được trao truyền từ đời này qua đời khác. Hoa văn trên những tấm vải thổ cẩm của dân tộc Lào ở bản Mường Và dệt ra như một cuốn sách không lời kể về cuộc sống, thiên nhiên và ước vọng của chúng tôi. Để hoàn thành mỗi một bộ trang phục, mất khoảng một tháng.

Triển khai Đề án phát triển mô hình du lịch nông thôn tại Mường Và, người dân được tập huấn kỹ năng đón khách, tổ chức hoạt động trải nghiệm như học dệt thổ cẩm, nấu món ăn truyền thống và trình diễn múa dân tộc. Du lịch phát triển, nhiều hộ dân trong bản có thêm thu nhập từ bán sản phẩm thổ cẩm, cơm lam, thịt trâu gác bếp. Năm 2024, bản đón hơn 3.000 lượt khách, doanh thu gần 1 tỷ đồng, tỷ lệ hộ nghèo giảm từ 25% xuống còn 15%”.

Ông Lò Văn Thính, Trưởng bản Mường Và

Ẩm thực cũng là điểm nhấn của bản, với sự giao thoa giữa văn hóa Lào và Thái, từ các món ăn dân dã đến cách chế biến và câu chuyện gắn liền với món ăn. Những đặc sản như gạo nếp tan Mường Và - sản phẩm OCOP của tỉnh Sơn La đang dần khẳng định thương hiệu và tiềm năng thương mại hóa.

Phát huy bản sắc để xây dựng du lịch cộng đồng

Hiện nay, bản Mường Và vẫn duy trì hai lễ hội lớn là Xên Mường và Tết Khảu Hó - Lễ mừng cơm mới vào rằm tháng Tám. Đây là nghi thức cầu mùa độc đáo, thể hiện mối gắn bó giữa con người và thiên nhiên, mong cho mưa thuận gió hòa, đời sống no ấm. Những năm gần đây, Tết Khảu Hó thu hút đông đảo du khách đến trải nghiệm không gian văn hóa truyền thống, thưởng thức dân ca, múa lăm vông, xem trình diễn nghề dệt, đan lát và tham gia các hoạt động cộng đồng. Ngoài ra, bản còn có thể phát triển thêm các lễ hội như lễ đón Tết cổ truyền, lễ ra đồng, ngày hội gặt lúa nếp… để tăng sức hút du lịch.

Phát huy tiềm năng văn hóa và thiên nhiên, từ năm 2023, huyện Sốp Cộp đã triển khai Đề án phát triển mô hình du lịch nông thôn tại Mường Và. Đề án giúp quảng bá hình ảnh bản làng, hỗ trợ người dân nâng cao thu nhập. Ông Lò Văn Thính, Trưởng bản Mường Và cho biết, người dân được tập huấn kỹ năng đón khách, tổ chức hoạt động trải nghiệm như học dệt thổ cẩm, nấu món ăn truyền thống và trình diễn múa dân tộc. Du lịch phát triển, nhiều hộ dân ở Mường Và có thêm thu nhập từ bán sản phẩm thổ cẩm, cơm lam, thịt trâu gác bếp. Năm 2024, bản đón hơn 3.000 lượt khách, doanh thu gần 1 tỷ đồng, tỷ lệ hộ nghèo giảm từ 25% xuống còn 15%.

Từ tháng 12/2023 đến nay, các nghệ nhân người Lào ở Mường Và và Mường Lạn còn tham gia quảng bá văn hóa tại Làng Văn hóa - Du lịch các dân tộc Việt Nam (Đồng Mô, Hà Nội), góp phần giới thiệu bản sắc dân tộc đến du khách trong và ngoài nước.

Được biết trong thời gian tới, chính quyền địa phương sẽ giúp Mường Và đẩy mạnh tour du lịch mùa lễ hội, tăng cường quảng bá trên mạng xã hội và kêu gọi đầu tư hạ tầng. Du lịch cộng đồng không chỉ bảo tồn bản sắc văn hóa dân tộc Lào mà còn mở hướng phát triển bền vững cho vùng biên giới.