Giữ vững biên cương

Nhiều năm qua, ông Thàng Phí Xè (dân tộc La Hủ) là già bản Pa Ủ, xã Pa Ủ (huyện Mường Tè) là một điển hình tiêu biểu trong phong trào “Quần chúng tham gia tự quản đường biên, cột mốc và an ninh trật tự thôn, bản khu vực biên giới”. Tại lán nương, chúng tôi được ông thiết đãi bát chè xanh pha sẵn, thứ quà mà người dân nơi đây luôn mang bên mình khi đi nương, hay mỗi lần ra biên thăm mốc.

Ở cái tuổi “thất thập cổ lai hy", nhưng đôi mắt và trí lực của già bản Xè còn tinh anh lắm. Chỉ một vị trí hốc đá, gốc cây, khe suối khu vực giáp biên thay đổi cũng khó có thể qua được mắt ông. Bởi trong mỗi chuyến lên biên giới kiểm tra cột mốc, ông quan sát kỹ càng và ghi chép cẩn thận từng chi tiết, vị trí.

Ông nhớ lại những năm 70 của thế kỷ trước, khi ấy ông đang giữ trọng trách Chủ tịch UBND xã Pa Ủ, hiếm khi ông vắng trong những chuyến tuần tra cùng các chiến sĩ. Vốn am hiểu tiếng địa phương, già bản Thàng Phí Xè cùng BĐBP giảng giải, tuyên truyền pháp lệnh biên giới cho người dân, từ đó bà con đã hiểu ra nên không vi phạm nữa.

Nhấp ngụm nước chè, ông nói trong niềm vui: “Hơn 20 năm gắn bó với đường biên mốc giới. Có những điểm cao, hiểm trở như mốc 37, ngày trước mỗi lần thăm mốc cả đi lẫn về mất cả tuần. Trước mốc giới đơn giản lắm, chỉ là con suối, gốc cây, tảng đá, nhưng phải là người thường xuyên đi lại, hay quan sát mới nắm được. Nay chứng kiến cột mốc được chỉnh trang, tôn tạo to đẹp, đường lên mốc bây giờ cũng dễ đi hơn vì có các chiến sĩ biên phòng làm đường phát quang, giờ thì già yên cái bụng rồi. Sau mình yếu không đi thăm mốc được nữa thì con cháu và bà con dân bản sẽ thay mình”.

Tạm biệt già Thàng Phí Xè, chúng tôi ngược núi lên Nhú Ma thăm một người mà bà con nơi đây quen gọi là “bố”. Ông là Lý Xạ Pu, Bí thư Chi bộ bản Nhú Ma (xã Pa Ủ). Mỗi khi nhắc lại câu chuyện cách đây hơn 10 năm người La Hủ theo BĐBP về lập bản mới, “bố Pu” không giấu được cảm xúc, ông chia sẻ: “Ngày đầu dời hốc núi, bìa rừng về lập bản, ai cũng lo bởi bà con La Hủ đã quen với cuốc sống du canh du cư từ bao đời. Nhưng khi về nơi ở mới có nhà kiên cố, con em được học cái chữ ngay tại bản, mùa giáp hạt thì được Nhà nước hỗ trợ gạo, không phải lo vào rừng đào củ sắn, củ mài”.

Tuy nhiên, để giữ chân bà con, bài toán khó nhất là tìm ra được công việc lâu dài, tạo nguồn thu nhập chính ngay trên mảnh đất của mình. Già bản Lý Xạ Pu chủ động tham mưu, đề xuất với cấp ủy, chính quyền địa phương ưu tiên đầu tư, hỗ trợ mọi nguồn lực giúp đồng bào La Hủ xóa đói, giảm nghèo. Hằng ngày, “bố Pu” cùng các chiến sĩ trực tiếp “cầm tay chỉ việc” hướng dẫn bà con làm quen với những mô hình chăn nuôi, trồng trọt mới. Cuộc sống của người dân đang ngày càng ổn định với mô hình nuôi bò tập trung, trồng riềng, sa nhân và mô hình lúa nước hai vụ.

“Giờ thì Nhú Ma khác xưa rồi! Để có một bản Nhú Ma như hôm nay, người La Hủ luôn nhớ ơn BĐBP, nhớ ơn “bố Pu” không quản ngày đêm đến từng lán nói chuyện cho bà con ưng cái bụng, tỏ cái đầu về chuyện lập bản, xây dựng cuộc sống mới, xóa bỏ tập tục du canh du cư…”, Trưởng bản Nhú Ma Vàng Phí Mư tâm sự.

Năm 2018, già bản Lý Xạ Pu đại diện cho các già làng tiêu biểu của Lai Châu về Hà Nội dự Hội nghị biểu dương tôn vinh Người có uy tín tiêu biểu trong cộng đồng dân tộc thiểu số khu vực biên giới. Ông cũng vinh dự được Bộ Tư lệnh Bộ đội Biên phòng Việt Nam trao tặng biểu trưng “Điểm tựa của bản làng năm 2018”. 

Đồng lòng trên miền đất mới

Nếu như các già bản Thàng Phí Xè, Lý Xạ Pu được ví như những “điểm tựa” của bà con La Hủ, xã Pa Ủ trong việc giữ vững an ninh trật tự xây dựng đời sống mới, thì già bản Hù Cố Xuân như cây gỗ lớn trong rừng già của người Si La xã Can Hồ (Mường Tè).

Mỗi khi cóp dịp nhắc lại chuyện người Si La vượt sông Đà lên nơi ở mới, già bản Hù Cố Xuân ngỡ như một giấc mơ dài.

Năm 2013, bà con người Mông, Hà Nhì đã ổn cư trên vùng đất mới theo Chương trình Tái định cư Dự án thủy điện Lai Châu, nhưng người Si La của hai bản là Seo Hai và Sì Thau Chải vẫn chưa chịu dời bản. Đã có nhiều cuộc họp bàn, nhiều đoàn cán bộ các cấp về tuyên truyền nhưng người dân còn e ngại. Bởi bao đời nay, người Si la có phong tục kiêng chuyển nhà qua sông qua suối. Bằng uy tín và trách nhiệm của mình, hằng ngày bà Xuân đến từng nhà nói chuyện, tuyên truyền để bà con hiểu những chính sách ưu tiên của Đảng và Nhà nước. Với uy tín và tài thuyết phục, bà được người dân Si La ưng cái bụng. Và tháng 11/2014, 62 hộ, 420 nhân khẩu người Si La bên kia sông Đà đã dời chuyển an toàn đến vùng tái định cư. Những mái nhà chênh vênh bên sườn núi, nay được thay thế những nếp nhà xây khang trang có mái tôn vững chãi.

Sinh ra và lớn tại bản Seo Hai, xã Can Hồ, từ nhỏ bà Hù Cố Xuân đã chứng kiến cảnh khó khăn thiệt thòi của đồng bào mình. Bởi đồng bào Si La từ lâu sống tách biệt bên kia sông Đà, đường giao thông duy nhất là trông cậy vào những người đàn ông vạm vỡ bơi bè mảng. Phụ nữ thì cả đời không ra khỏi bản. Cuộc sống quẩn quanh với đói nghèo bủa vây.

May mắn hơn chúng bạn Hù Cố Xuân được học cái chữ của những thầy cô dưới xuôi tình nguyện lên vùng khó công tác, chăm chỉ học tập sau này bà trở thành cô giáo về dạy chữ cho bản làng mình. Nghỉ hưu, bà tham gia nhiều vị trí công tác xã hội, hết Chủ tịch Hội Phụ nữ, rồi Chủ tịch Hội người cao tuổi xã, ở vai trò nào bà cũng được bà con quý mến. Mỗi khi có dịp quây quần, bà con Si La vẫn nhắc chuyện vào những năm 80, nạn hút thuốc phiện còn phổ biến, có thời chỉ thấy phụ nữ Si La đi nương vào rừng, còn đàn ông chỉ tối ngày say sưa với cơm đen, bàn đèn. Nhiều đêm suy nghĩ, trao đổi với chị em trong bản… Và hàng đêm người ta thấy bà Xuân vác cuốc, soi đèn cùng với lực lượng biên phòng, các ban ngành lên nương nhổ triệt phá cây thuốc phiện. Ban ngày bà đánh trống, khua chiêng tập trung mọi người để nói chuyện về tác hại thuốc phiện, đồng thời trực tiếp khuyên giải những gia đình có người mắc nghiện phải bỏ, phải cai. Cuộc chiến đấu với nạn nghiện hút và phong trào phá bỏ cây anh túc thành công được người dân đồng tình ủng hộ.

Sau khi ổn cư để vơi đi nỗi nhớ bản cũ, già bản Xuân tập hợp mọi người lại cùng diễn xướng những vũ điệu, dân ca truyền thống. Bà đã cải biên chuyển thể thành bài hát điệu múa cho phù hợp với cuộc sống mới như: Hát ru đêm trăng, Múa mừng ngày mùa, Hát mừng Đảng mừng xuân, Múa mừng bản mới, dựa trên lời vũ điệu dân ca cổ. Cứ đều đặn vào các buổi tối mọi người lại quây quần ở nhà văn hóa dưới ánh điện sáng xem đội văn nghệ bà Xuân biểu diễn. Không chỉ dày công truyền dạy dân ca Si La cho lớp trẻ; cùng với các thành viên Bảo tàng văn hóa - Hội Văn học nghệ thuật tỉnh Lai Châu, bà tham gia nghiên cứu, biên soạn, xuất bản nhiều công trình văn hóa có giá trị về người Si La ở Lai Châu. Tháng 3/2019, bà vinh dự được Chủ tịch nước phong tặng danh hiệu "Nghệ nhân Ưu tú".

Tôi đã đã từng băn khoăn tại sao địa hình rộng, hiểm trở như Lai Châu mà lực lượng biên phòng thì “mỏng” làm thế nào để các anh hoàn thành tốt nhiệm vụ. Sau này tôi đã hiểu trên dặm dài biên ải xa xôi ấy, các anh không chỉ đơn tuyến một mình…