Khó từ nội tại

Thực tế cho thấy, quá trình thực hiện liên kết sản xuất theo chuỗi giá trị ở vùng đồng bào DTTS và miền núi đã bộc lộ những khó khăn, hạn chế. Nguyên nhân chủ yếu là do sự thiếu hụt về đào tạo nghề, công nghệ thấp, cơ sở hạ tầng còn yếu và thiếu nguồn lực tài chính cho các hợp tác xã (HTX) trên địa bàn.

Vì lý do đó, việc thực hiện Nội dung 1, Tiểu dự án 2, Dự án 3 về “Hỗ trợ phát triển sản xuất theo chuỗi giá trị” theo Chương trình MTQG 1719 ở tỉnh Nghệ An đang chưa được như kỳ vọng, trong khi nguồn vốn để thực hiện nội dung này tương đối nhiều mà  khó giải ngân.

Theo ông Nguyễn Văn Hòa, Chủ tịch UBND xã Lượng Minh, toàn xã chưa có HTX nào, chưa có mô hình liên kết nào được thực hiện. Người dân thiếu tư liệu sản xuất; địa bàn miền núi thiếu lao động tại chỗ, chủ yếu người già và trẻ nhỏ; thiếu sản phẩm đặc trưng để phát triển mô hình liên kết do tập quán sản xuất nhỏ lẻ.

Ở các địa phương khác, việc triển khai Nội dung 1, Tiểu dự án 2, Dự án 3 gặp vướng mắc do những khó khăn nội tại, cũng như thiếu các điều kiện tiền khả thi để các doanh nghiệp, HTX cùng tham gia vào chuỗi.

Tại các xã như Hữu Kiệm, Mường Lống, Huồi Tụ, Na Loi, Nậm Cắn… nhiều sản phẩm của đồng bào như gạo nếp nương, gà đen, lợn đen, mận, đào, chè, gừng... việc tiêu thụ chủ yếu phụ thuộc vào các kênh truyền thống như chợ, các thương lái... 

Theo lãnh đạo địa phương, nhận thức của người sản xuất về chuỗi giá trị sản phẩm chưa cao, quy mô sản xuất nhỏ lẻ, chưa đáp ứng đủ các tiêu chuẩn, chất lượng của đơn vị liên kết. Mặt khác, do đặc điểm của khu vực còn mang tính sản xuất tự cung - tự cấp cao nên nhu cầu của thị trường về các chuỗi liên kết trong sản xuất và tiêu thụ chưa nhiều.

Ông Nguyễn Xuân Trường, Bí thư Đảng ủy xã Chiêu Lưu, cho biết: Người dân đã trồng mới và quy hoạch vùng nguyên liệu 72 ha cây bo bo. Nhưng, bán tự do cho thương lái từ nơi khác đến mua, nên giá cả không ổn định, phụ thuộc hoàn toàn vào thị trường. Đã có doanh nghiệp đến địa phương khảo sát, tìm hiểu, nhưng vẫn chưa ký kết được hợp đồng tiêu thụ.

Chủ tịch UBND xã Hữu Kiệm Nguyễn Văn Long kể lại câu chuyện đầy chua chát: Chúng tôi tìm đến các doanh nghiệp, liên kết trồng cây keo nguyên liệu cho bà con. Nhưng doanh nghiệp trả lời, mua sản phẩm thì được còn đầu tư thì không vì đường quá xa, địa hình sạt lở và chia cắt do mưa lũ.

Gỡ khó vẫn chưa hết khó

Theo Chương trình MTQG 1719, tại Tiểu dự án 2 (thuộc Dự án 3) về “Hỗ trợ phát triển sản xuất theo chuỗi giá trị, vùng trồng dược liệu quý, thúc đẩy khởi sự kinh doanh, khởi nghiệp và thu hút đầu tư vùng đồng bào DTTS và miền núi”, liên quan đến nội dung hỗ trợ phát triển sản xuất theo chuỗi giá trị, hầu hết các địa phương gặp khó khăn, vướng mắc trong việc triển khai xây dựng dự án, kế hoạch liên kết, tìm chủ trì liên kết. 

Cụ thể, tại điểm b của Tiểu dự án 2 (thuộc Dự án 3) Quyết định 1719 quy định: “Các doanh nghiệp (sản xuất, chế biến, kinh doanh), HTX tham gia chuỗi giá trị có từ 70% tổng số lao động trở lên là người DTTS”. 

Quy định này rất khó thực hiện, do thực tế hầu như không có doanh nghiệp, HTX đáp ứng được điều kiện này, vì đã có quy định tỷ lệ đối tượng được hỗ trợ theo điểm a của Tiểu dự án 2 (thuộc Dự án 3) Quyết định 1719. 

Trước thực tế này, Thủ tướng Chính phủ đã ban hành Quyết định 920/QĐ-TTg ngày 14/5/2025 điều chỉnh một số nội dung của Chương trình MTQG 1719.

Theo Quyết định 920/QĐ-TTg ngày 14/5/2025 về việc thực hiện Nội dung 1, Tiểu dự án 2, Dự án 3 về “Hỗ trợ phát triển sản xuất theo chuỗi giá trị”; người dân có quyền quyết định trong phát triển sản xuất theo chuỗi giá trị bắt đầu từ khâu khảo sát, đề xuất nguyện vọng về vốn, cây con, quy trình thực hiện; thành phần đối tượng cũng rộng mở hơn, chỉ cần tiêu chí là hộ nghèo. 

Đặc biệt, đã “nới” điều kiện quy định doanh nghiệp, HTX khi tiếp cận nguồn hỗ trợ để phát triển sản xuất theo chuỗi giá trị, thì không nhất thiết phải đáp ứng điều kiện có từ 70% tổng số lao động trở lên là người DTTS. Tuy nhiên, áp dụng vào thực tế vẫn gặp nhiều khó khăn.

Ông Nguyễn Văn Long - Chủ tịch UBND xã Hữu Kiệm, nói thêm: Xã tôi có 33,6% là hộ nghèo, họ thiếu đất sản xuất, thiếu lao động, thiếu nguồn lực… thì làm sao đủ điều kiện để tham gia sản xuất, liên kết chuỗi. Để mưu sinh, người dân đã tứ tán đi làm thuê khắp nơi.

Ngoài viện dẫn đã bỏ quy định hơn 70% lao động là người DTTS tham gia vào HTX, doanh nghiệp, ông Nguyễn Xuân Trường - Bí thư Đảng ủy xã Chiêu Lưu, lại nêu thêm khó khăn khác: Đó là tồn tại tư duy, thói quen sản xuất manh mún của người dân; sản phẩm chất lượng chưa cao…; các doanh nghiệp, HTX đã thấy những khó khăn này nên cũng ngại không tham gia sản xuất theo chuỗi, vì sợ thua lỗ. Do vậy, vẫn khó khăn để thực hiện các dự án liên kết sản xuất theo chuỗi giá trị.

Từ thực tế tìm hiểu cho thấy, phương thức, tập quán sản xuất nhỏ lẻ, manh mún, thiếu tư liệu sản xuất, thiếu lao động và thiếu cả doanh nghiệp dám mạnh dạn đầu tư, đang là một bức tranh đầy khó khăn trong liên kết sản xuất chuỗi ở các xã miền núi Nghệ An.