Việc sáp nhập các đơn vị hành chính cấp xã, đặc biệt ở vùng miền núi, không đơn giản là việc “gộp địa giới” hay rút gọn bộ máy. Đây là cơ hội để thiết kế lại toàn bộ không gian phát triển theo một tư duy mới: chuyển dịch từ mô hình “quản lý địa bàn” bị chia cắt và phân tán sang mô hình “quản trị vùng phát triển” có tính hệ thống, tích hợp và hướng tới liên kết vùng.

Trong mô hình cũ, mỗi xã là một nguồn lực nhỏ lẻ, manh mún, khả năng thu hút đầu tư thấp và khó hình thành các trung tâm phát triển có vai trò dẫn dắt. Tuy nhiên, khi các xã nhỏ được hợp nhất lại, không gian hành chính mở rộng không chỉ đơn thuần về diện tích, mà còn về khả năng tổ chức lại các yếu tố phát triển, từ hạ tầng, dân cư, tài nguyên cho đến hệ thống dịch vụ. Việc này giúp hình thành những điểm trung tâm mới như một thị trấn, trung tâm cụm xã… nơi có thể tích tụ dịch vụ công, kết nối giao thông, chia sẻ hạ tầng xã hội và kinh tế, mở ra khả năng tổ chức sản xuất, thu hút đầu tư ở quy mô lớn hơn.

Theo đó, thay vì mỗi xã đều có trường học nhỏ, trạm y tế nhỏ, đường nội thôn kém chất lượng và chợ thưa thớt, các trung tâm mới sau sáp nhập sẽ có đủ quy mô và dân số để đầu tư đồng bộ, tạo sức hút đối với doanh nghiệp và nâng cao chất lượng dịch vụ công. Đây cũng là cách để các vùng miền núi thoát khỏi thế phát triển bị động, nhỏ lẻ và từng bước vươn tới mô hình phát triển bền vững, có năng lực cạnh tranh trong không gian liên vùng rộng lớn hơn.

Chẳng hạn, tại huyện Bắc Hà, tỉnh Lào Cai, việc sáp nhập các xã nhỏ sẽ giúp quy hoạch cụm công nghiệp - tiểu thủ công nghiệp vùng cao, tận dụng được lao động địa phương và tài nguyên sẵn có, từ đó vừa phát triển sản xuất, vừa giữ chân dân cư. Nhờ đó, lao động địa phương, chủ yếu là đồng bào DTTS với kỹ năng thủ công truyền thống sẽ được tận dụng tối đa, cùng với nguồn tài nguyên thiên nhiên sẵn có như nguyên liệu nông sản và dược liệu bản địa. Việc này không chỉ giúp phát triển sản xuất theo quy mô lớn hơn, nâng cao giá trị gia tăng mà còn góp phần giữ chân dân cư tại chỗ, giảm bớt tình trạng di cư lao động ra ngoài vùng, thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội bền vững tại vùng cao.

Tương tự, vùng trồng cây dược liệu tại huyện Bắc Quang, tỉnh Hà Giang trước đây phân tán và rải rác theo ranh giới hành chính của các xã nhỏ, khiến việc quy hoạch và tổ chức sản xuất quy mô lớn gặp nhiều khó khăn. Khi các xã được sáp nhập, vùng nguyên liệu dược liệu được tập trung lại thành một không gian liền mạch, thuận lợi cho việc quy hoạch vùng trồng chuyên canh và đồng bộ hóa kỹ thuật canh tác. Điều này không chỉ giúp nâng cao hiệu quả sử dụng đất mà còn tạo điều kiện thuận lợi để các doanh nghiệp đầu tư vào chế biến, đóng gói sản phẩm ngay tại địa phương, từ đó gia tăng giá trị và khả năng cạnh tranh trên thị trường. Hơn nữa, việc tập trung vùng nguyên liệu còn thúc đẩy phát triển chuỗi giá trị dược liệu bền vững, góp phần nâng cao đời sống người dân và phát triển kinh tế vùng miền núi.

Không chỉ có sản xuất, việc mở rộng không gian hành chính thông qua sáp nhập xã ở vùng miền núi sẽ giúp khai thác tiềm năng du lịch cộng đồng trở nên đồng bộ, có chiều sâu hơn. Tại Sơn La, theo Kết luận số 1587-KL/TU ngày 16/4/2025 của Ban Thường vụ Tỉnh ủy Sơn La, huyện Mường La đã thực hiện phương án sắp xếp, tổ chức lại đơn vị hành chính cấp xã, giảm từ 16 đơn vị xuống còn 5 xã, gồm: Mường La, Mường Bú, Chiềng Lao, Chiềng Hoa và giữ nguyên xã Ngọc Chiến. Việc sáp nhập này không chỉ nhằm tinh gọn bộ máy hành chính, nâng cao hiệu quả quản lý Nhà nước, mà còn tạo tiền đề quan trọng cho phát triển kinh tế - xã hội theo hướng liên kết vùng.

Cụ thể, trên địa bàn huyện Mường La, vùng lòng hồ thủy điện Sơn La (một phần của hệ sinh thái lòng hồ rộng gần 4.000km²) đang nổi lên như một khu vực có tiềm năng lớn để phát triển du lịch sinh thái và du lịch cộng đồng. Trước đây, do ranh giới hành chính manh mún và phải qua nhiều cấp xét duyệt, các dự án hạ tầng thường gặp nhiều trì hoãn, gây lãng phí cơ hội phát triển. Nay, với sự thông suốt về mặt địa giới và quản lý, các tuyến hạ tầng như đường nối xã Chiềng San và Chiềng Muôn được kết nối đồng bộ sẽ thúc đẩy phát triển các cụm dân cư mới gắn với hoạt động du lịch, dịch vụ và kinh tế ven hồ, mở ra cơ hội khai thác hiệu quả tiềm năng bản địa…

Như vậy, sáp nhập xã ở miền núi không chỉ là một giải pháp hành chính, mà là chiến lược tổng hợp nhằm mở rộng không gian phát triển, thúc đẩy liên kết vùng và chuyển đổi tư duy quản lý - từ địa phương hóa sang vùng hóa, từ chia cắt sang phối hợp, từ thụ động sang chủ động kiến tạo phát triển. Đây chính là chìa khóa để miền núi không còn là “vùng trũng phát triển”, mà từng bước trở thành không gian động lực mới của mỗi tỉnh miền núi, góp phần vào sự phát triển chung của đất nước.