Rồi nghề nghiệp cũng đã cho tôi cơ hội đến được bản Hô Tra. Con đường vào bản giờ đây, tuy đã được mở rộng nhưng cũng chỉ là đường tạm, những hòn đá to như con gà, con lợn nằm ngổn ngang khiến cho chiếc xe chở chúng tôi chỉ chực đổ. Khó khăn là vậy, gian nan là vậy, nhưng người dân nơi đây vẫn một lòng giữ đất, giữ rừng, bởi rừng cho họ nguồn nước uống hàng ngày, rừng cho họ thảo quả. Đặc biệt, ở đây có rừng chè cổ thụ mà chẳng đâu có được, bà con nơi đây mỗi khi đi nương về, chỉ cần nhấp một ngụm chè là mọi mệt mỏi dường như tan biến.

Bản Hô Tra nằm cách trung tâm xã Mường Khoa, huyện Tân Uyên khoảng 15km, bản nằm cheo leo trên độ cao 1.500m so với mực nước biển, thời tiết ở đây mát mẻ quanh năm tương tự Sa Pa (Lào Cai).

Đón tôi trong ngôi nhà gỗ khang trang, mái lợp đã phủ lớp rêu phong, minh chứng cho dấu ấn của thời gian; bên chén trà xanh nghi ngút khói, Trưởng thôn Thào A Phành chậm rãi kể: Bản Hô Tra có đến mấy trăm năm tuổi rồi, ở đây chủ yếu là đồng bào dân tộc Mông, di cư từ Sa Pa (Lào Cai) sang khai khẩn đất hoang. Cái tên “Hô Tra” của bản, cũng là để nhớ công lao của những người bố, đã dẫn cả gia đình tới vùng đất mới sinh sống.

“Từ lúc chuyển đến đây, bà con phát nương trồng ngô, trồng thảo quả, địa lan, thấy được lợi ích kinh tế cho nên bà con giữ rừng, không phá. Giờ còn được tiền hỗ trợ bảo vệ môi trường rừng, nên rừng còn được bà con gìn giữ, coi trọng hơn nữa”, Trưởng thôn Phành kể.

Cũng theo ông Phành, trong rừng có nhiều cây gỗ nghìn năm tuổi, hai ba người ôm không hết. Có những cây mà các cụ cao niên trong bản cũng chưa từng đặt chân tới được, chỉ nhìn thấy từ xa vì không có đường. Trong rừng, lớp thảm thực vật dày, xốp, tạo độ mùn giúp cây thảo quả của bà con cao hơn đầu người, cho những chùm quả sai trĩu dưới gốc.

Đặc biệt, rừng ở đây có những cây chè cổ thụ, cao hàng chục mét, thân 4 - 5 người ôm. Đến mùa, người dân leo lên ngọn những cây chè cổ thụ để hái búp non mang về pha nước uống. Khi đi rừng về mệt mỏi, chỉ một ngụm chè cũng đủ giúp người ta hồi phục sức khỏe, mang lại sự tỉnh táo.

“Từ thời các cụ lên đây đã thấy những cây chè này, chúng cao lớn, có khi cả nghìn năm tuổi rồi. Chè ở đây hấp thụ gió mưa của trời đất, nên búp dày dặn, xanh mởn. Khi uống có mùi thơm mát như sương sớm trong rừng, có vị ngọt chứ không chát, rất hiếm có nơi nào có chè được như vậy. Uống vào thì tinh thần sảng khoái, sung sức hơn”, già làng Châu A Vảng năm nay đã gần 100 tuổi bảo vậy.

Chè cổ thụ chỉ thu hái từ tháng 3 - 6 là cho chất lượng ngon nhất. Khi mùa chè đến, thanh niên trai tráng trong bản mang theo gùi, dắt dao bên hông, cơm nắm muối vừng để lên rừng. Khi những búp chè đầu tiên được mang về bản sẽ dâng lên thờ cúng tổ tiên, sau đó để những cụ cao niên trong bản uống thẩm trà trước.

“Mỗi lần hái đầy gùi mới về, có khi đến nhà là tối muộn. Không kịp xuống núi thì ngủ lại ở lán, vì đêm tối đi về rất nguy hiểm. Giờ nhiều người biết đến chè cổ thụ rồi thì rất thích uống loại chè này. Người trong bản sau khi hái được chè về, một phần để dùng, một phần mang xuống thị trấn Tân Uyên bán lấy tiền chi tiêu”, anh Hạng A Chinh, thanh niên ở bản Hô Tra cho biết.

Rừng già ở bản Hô Tra có khoảng 2.000 cây chè cổ thụ, còn cây nhỏ nhiều vô kể. Chè cổ thụ đến nay, hầu hết được bà con thu hái để sử dụng; tuy nhiên, về lâu dài đây là một tiềm năng lớn có thể mang lại những giá trị cao hơn cho người dân địa phương.

Vì vậy, hiện đã có đơn vị đặt vấn đề với địa phương để nghiên cứu khai thác và bảo tồn những cây chè cổ, gắn với bản sắc văn hóa của đồng bào địa phương. Qua đó, đưa sản phẩm chè cổ thụ thành một thương hiệu đặc hữu, một biểu tượng của văn hóa huyện Tân Uyên nói riêng và tỉnh Lai Châu nói chung.

Ông Vũ Văn Mạnh, Giám đốc đơn vị đang tham gia khảo sát, nghiên cứu khai thác, bảo tồn chè cổ thụ cho biết: Qua quá trình nghiên cứu và tìm hiểu về cây chè cổ, đơn vị nhận thấy, tại các điểm cao 1.500 - 3.000m so với mực nước biển thuộc địa bàn xã Mường Khoa, Bắc Ta, Ho Sỏ, Trung Đồng... xuất hiện những cây chè cổ, có thể lên đến cả nghìn năm tuổi. Những cây chè này, thuộc các giống chè tự nhiên, chưa được nghiên cứu và đánh giá bài bản về góc độ khoa học, các dược chất quý cũng như giá trị kinh tế, văn hóa… Vì vậy, đơn vị đã đề xuất phương án liên kết đầu tư bảo tồn và phát triển thương hiệu cây chè cổ tại các xã trên địa bàn huyện Tân Uyên.

Cũng theo ông Mạnh, phương án mà đơn vị đưa ra, đó là mối liên kết giữa Nhà nước, doanh nghiệp và người dân. Trong đó, lấy người dân làm chủ thể chính để phát triển, Nhà nước chủ trì phương án liên kết, doanh nghiệp định hướng phát triển thương hiệu và ổn định thị trường đầu ra.

Hiện nay, phần lớn diện tích đất rừng có cây chè cổ thụ, đang thuộc sự quản lý của Ban Quản lý rừng phòng hộ huyện Tân Uyên. Về cơ bản diện tích này, đã được giao cho bà con nông dân các xã trên địa bàn được phép bảo vệ và khai thác cây lâm sản phụ dưới tán rừng, bao gồm cả cây chè cổ thụ.

Trước mắt, doanh nghiệp sẽ đầu tư kinh phí để bảo tồn, hướng dẫn bà con phương pháp khai thác, sơ chế… bảo đảm lợi ích đầu tư liên kết cũng như bảo đảm tính đồng nhất về chất lượng, thương hiệu của sản phẩm chè cổ huyện Tân Uyên.

Định hướng này đã đáp ứng mong mỏi lâu nay của bà con ở Hô Tra, họ mong cây chè đặc sản của quê hương sẽ được nhiều người biết tới, cải thiện thu nhập cho người dân và bảo tồn được giống chè quý.

Hy vọng, với hướng đi mới này cùng với cây thảo quả, cây ngô, cây lúa thì cây chè cổ thụ sẽ góp phần nâng cao thu nhập, xóa đói giảm nghèo cho người dân Hô Tra trong một ngày không xa.