Theo báo cáo của Trung tâm Kiểm soát bệnh tật Nghệ An, trong 5 năm (từ 2018 - 2022), phòng khám bệnh nghề nghiệp của Trung tâm này đã tiến hành khám, phát hiện và giám định được 13 trường hợp người lao động bị bệnh bụi phổi Silic và bụi phổi than nghề nghiệp được hưởng chế độ bảo hiểm xã hội (BHXH). 

Nhìn vào con số này cho thấy, tỷ lệ người lao động được hưởng chế độ bệnh bụi phổi này rất thấp so với số lượng người lao động, hiện đang làm việc trong môi trường lao động có nhiều yếu tố tác hại nghề nghiệp, nguy cơ cao như khai thác chế biến khoáng sản trên địa bàn tỉnh Nghệ An. 

Nguyên nhân là do không được ký hợp đồng lao động, không được đóng BHXH nên rất nhiều công nhân, đặc biệt là những công nhân làm việc tại các mỏ khoáng sản không được khám sức khỏe định kỳ, không được giám định nghề nghiệp để được hưởng chế độ BHXH cũng như bồi thường của chủ sử dụng lao động. Như anh Cần lẫn anh Tàu và nhiều người khác tại Công ty TNHH Hà An, dù làm việc tại đây suốt nhiều năm, đều không có hợp đồng lao động, không được đóng BHXH. Chính vì thế, sau khi bị bệnh họ đều không được Công ty hỗ trợ gì, hay được hưởng chế độ dù bệnh bụi phổi thuộc danh mục bệnh nghề nghiệp. Trong quá trình làm việc, họ cũng không được Công ty tổ chức đưa đi khám sức khỏe định kỳ, nên không thể phát hiện bệnh kịp thời.

Còn ông Nguyễn Văn Thọ - Trưởng phòng Lao động - Thương binh và Xã hội (LĐTB&XH) huyện Quỳ Hợp, thì cho rằng, hàng năm, đoàn liên ngành của huyện thường xuyên đi kiểm tra, trong đó có nội dung về an toàn lao động. Tuy nhiên, mỗi năm cũng chỉ kiểm tra được khoảng 10 - 15 doanh nghiệp, trong khi đó, trên địa bàn có đến vài trăm doanh nghiệp. Đặc biệt là, 80 mỏ khai thác khoáng sản và nhiều doanh nghiệp trong lĩnh vực chế biến khoáng sản.

“Khi đi kiểm tra thì hầu như chỗ nào cũng vi phạm về an toàn lao động hầu hết do ý thức của công nhân. Dù Công ty đã trang bị bảo hộ nhưng họ không sử dụng. Khi chúng tôi đi kiểm tra, dù công nhân làm việc ở mỏ đá rồi hầm lò, nguy cơ đá rơi cao nhưng hầu hết đều không đội mũ bảo hiểm”, ông Thọ nói và cho hay, ngoài ra, còn có nhiều doanh nghiệp theo quy định phải đưa công nhân đi khám sức khỏe hàng năm, nhưng không thực hiện.

Không hợp đồng lao động, công nhân quá thiệt thòi

Một tình trạng đáng báo động hiện nay là, rất nhiều doanh nghiệp chỉ ký hợp đồng lao động và đóng bảo hiểm cho bộ khung quản lý. Còn hầu hết công nhân không có hợp đồng lao động, hoặc nhiều doanh nghiệp lách luật bằng cách chỉ ký hợp động lao động 29 ngày.  Bởi theo quy định, hợp đồng lao động từ 1 tháng trở lên là phải đóng BHXH. Chính vì thế, khi phát hiện bị bệnh, thì công nhân chính là người thiệt thòi, không được chính sách hỗ trợ dù bụi phổi thuộc danh mục bệnh nghề nghiệp.

Theo ông Lê Tuấn Anh - Trưởng Khoa Bệnh nghề nghiệp (Trung tâm Kiểm soát bệnh tật tỉnh Nghệ An), nhiều doanh nghiệp, cơ sở sản xuất chưa nắm rõ quy định: Mọi cơ sở lao động đều phải định kỳ quan trắc môi trường lao động, lập và định kỳ bổ sung hồ sơ quản lý về vệ sinh lao động, hồ sơ quản lý sức khỏe cho người lao động và bệnh nghề nghiệp. 

Ngoài ra, bản thân người lao động chưa nắm rõ các quyền lợi, chủ quan trong việc sử dụng bảo hộ lao động trong quá trình làm việc. Trong khi, các chi phí khám sức khỏe định kỳ, khám phát hiện sớm bệnh nghề nghiệp, giám sát môi trường lao động… phải tự chi trả nên các doanh nghiệp thường không thực hiện đầy đủ các các hoạt động này.

Trước thực trạng này, ông Tuấn Anh đề xuất, phải tăng cường công tác hướng dẫn thông tin - giáo dục - truyền thông về các cơ sở pháp lý trong công tác chăm sóc, bảo vệ sức khỏe người lao động tới người sử dụng lao động và người lao động. Đẩy mạnh công tác hoạt động liên ngành, thanh tra chuyên ngành để hướng dẫn, giám sát các đơn vị triển khai, lập kế hoạch thực hiện tốt công tác khám sức khỏe định kỳ, khám phát hiện sớm bệnh nghề nghiệp, quan trắc môi trường lao động. Đối với những đơn vị không thực hiện phải có chế tài xử lý vi phạm nghiêm khắc, nhằm nâng cao ý thức trong công tác bảo vệ sức khỏe cho người lao động.

Những biệp pháp để công nhân phòng tránh

Trao đổi với bác sĩ Thái Đình Lâm - Phó Giám đốc Bệnh viện Phổi Nghệ An, ông cho biết, các công nhân từng làm việc ở Công ty TNHH Châu Tiến bị bụi phổi đều từng điều trị tại đây. Tuy nhiên, do phát hiện muộn nên rất khó khăn để cứu chữa. 

“Các bệnh nhân đều được chuyển ra Bệnh viện Phổi Trung ương để tiến hành rửa phổi nhưng không hiệu quả. Chỉ có 2 trường hợp còn có thể rửa được, nhưng các hạt bụi bột đá nhỏ mịn bám vào thành phổi không thể sạch sau khi rửa”, ông Lâm nói và khuyến cáo, bệnh bụi phổi nếu phát hiện muộn thì khả năng cứu sống rất nhỏ. 

Do đó, các chủ doanh nghiệp, công đoàn các cấp phải quan tâm đến vấn đề vệ sinh an toàn lao động, điều kiện làm việc cho công nhân, đặc biệt là các ngành nghề có nguy cơ cao mắc các bệnh về đường hô hấp, mắc bệnh bụi phổi. Bên cạnh đó, các công nhân cần tự bảo vệ mình và tuân thủ việc bảo hộ lao động.

“Để phòng tránh bệnh bụi phổi, việc đeo khẩu trang là rất quan trọng; không phải chỉ đeo khẩu trang bình thường mà phải đeo loại khẩu trang phù hợp, đeo đúng cách. Các công nhân làm việc trong môi trường bụi bẩn phải kiểm tra sức khỏe định kỳ ít nhất 6 tháng/lần để phát hiện bệnh sớm, nhằm điều trị kịp thời”, ông Lâm nói.