Sáng 5/9, khi con gà rừng còn le te gáy trên những triền núi xa, trên mỗi nếp nhà người Mông ở các bản làng của xã Mường Lống đã trở dậy. Họ dậy sớm hơn ngày thường, vì hôm nay, con, cháu của họ đến trường khai giảng - một dấu mốc thời gian cho hành trình đeo đuổi con chữ.

Khi đã tỏ mặt người, trên bao nẻo đường đổ về trung tâm xã, là bản Mường Lống 1, đã có những ông bố, bà mẹ chở con đến trường. Áo quần lấm lem bụi đường, lấm lem sương núi… nhưng trên gương mặt, ai nấy đều háo hức, như đón đợi một điều tốt đẹp đang đến, sẽ đến.

Bà Lầu Y Lìa, bản Mường Lống 1, xã Mường Lống bảo: Nhà mình dậy khi ông mặt trời chưa lên. Mình nấu xôi, thức lũ trẻ dậy ăn, rồi bà cháu dắt nhau đến trường. Đời mình khổ lắm, không được học cái chữ. Giờ phải cho lũ trẻ học chữ thôi. Biết chữ mới thoát được cái nghèo.

Hòa lẫn trong dòng người đưa đón con ngày khai trường, anh Và Bá Giờ, người dân xã Mường Lống nói: Con gái mình năm nay vào lớp 1 đấy. Con đi khai giảng mà mình cũng háo hức cái bụng. Cái chân cứ muốn đi nhanh lên thôi. Mình chỉ mong con cái học được cái chữ, biết làm người tốt, biết làm nhiều việc tốt.

Biết bao ông bố, bà mẹ người Mông nơi “Cổng trời” Mường Lống đã cùng con vượt núi rừng, vượt suối… trên hành trình vì sự học như thế. Người Mông nói chung, người Mông nơi “Cổng trời” Mường Lống nói riêng, bao đời nay nổi tiếng vì sự học. Nhớ lại cái thời khi chưa sáp nhập xã, xóa bỏ cấp huyện thì chất lượng giáo dục xã Mường Lống luôn nằm ở tốp đầu của huyện. Còn cán bộ, lãnh đạo cấp tỉnh, sở ngành ở Nghệ An và của huyện Kỳ Sơn cũ, người Mông ở xã Mường Lống chiếm đa số.

Bí thư Đảng ủy xã Mường Lống Nguyễn Hữu Lượng nói như giải thích: Có lẽ, những đói nghèo, lạc hậu, xa ngái… một thời, phải chăng là “cái cớ” để người Mông nơi Mường Lống trỗi dậy niềm tự tôn giống nòi mà học hành.

Sự học ở Mường Lống thực sự là “bước đột phá” khi chính thức sáp nhập Tết cổ truyền của dân tộc và Tết của người Mông thành một. Người đề xuất điều ấy là một người con của xã Mường Lống - ông Lỳ Bá Thái, năm 1994, khi đang là sinh viên năm nhất của Học viện Biên phòng đã gửi thư cho Tỉnh ủy, HĐND tỉnh Nghệ An kiến nghị sáp nhập Tết cổ truyền người Mông với Tết Nguyên đán.

Kể từ sau đó, số lượng con em người Mông đến trường mới tăng dần, trong đó có Mường Lống. Cho đến nay, ở Kỳ Sơn nói chung, Mường Lống nói riêng, người Mông có tỷ lệ tốt nghiệp đại học nhiều nhất trong các DTTS.

Năm học vừa qua, chất lượng giáo dục các cấp bậc học ở xã Mường Lống nằm ở tốp đầu huyện Kỳ Sơn cũ. Chỉ tính tỉ lệ học sinh chuyên cần luôn ở mức cao và không còn tình trạng học sinh bỏ học. Được học hành đầy đủ, cùng với sự tuyên truyền đậm nét của các cấp ngành, nạn tảo hôn và hôn nhân cận huyết ở xã Mường Lống gần như không còn.

Cũng trong năm học vừa qua, các cấp bậc học xã Mường Lống có 20 em đậu học sinh giỏi, 35 em đậu vào các trường Đại học, Cao đẳng trên cả nước. Trong số 35 em Đại học, Cao đẳng có 14 em thuộc diện hộ nghèo, nhưng đã nỗ lực vượt khó để viết tiếp ước mơ dưới những bản làng mờ sương. Nhiều em, đậu vào các trường tốp đầu cả nước như Đại học An ninh nhân dân, Đại học Y Thái Bình, Học Viện Hành chính Quốc gia, Đại học Y Hà Nội…

Tại Lễ khai giảng năm học 2025 - 2026, các cấp học xã Mường Lống đã thể hiện quyết tâm tiếp tục nâng cao chất lượng dạy và học theo định hướng phát triển toàn diện phẩm chất và năng lực học sinh; xây dựng môi trường giáo dục an toàn, lành mạnh, giàu bản sắc; chăm lo phát triển đội ngũ nhà giáo và đẩy mạnh chuyển đổi số trong quản lý giáo dục; thực hiện hiệu quả giáo dục dân tộc, củng cố chất lượng phổ cập giáo dục.

Xúc động trong ngày khai trường đặc biệt, thầy Nguyễn Quang Huy, Hiệu trưởng Trường PTDTBT Tiểu học 1 Mường Lống trải lòng: Lên đây, mới thấy hết cái khổ, cái thiếu thốn của các em. Chúng tôi, cũng tự hứa với nhau nỗ lực hơn, cố gắng hơn để đồng hành cùng các em theo đuổi con chữ. Ngoài dạy chữ, nhà trường còn tâm tình, trò chuyện, tìm hiểu đời sống các em, để sớm phát hiện những em có nguy cơ bỏ học, những em có hoàn cảnh đặc biệt… để hỗ trợ kịp thời.

Một năm học mới lại bắt đầu. 1.428 học sinh người Mông ở Mường Lống lại bắt đầu cho một hành trình đi tìm con chữ dưới những bản làng mờ sương.