Văn hóa là những gì tinh túy của nhân loại trong quá trình phát triển. Với mỗi quốc gia, dân tộc, văn hóa là thành quả lao động, sáng tạo của toàn thể nhân dân. Những biểu hiện của văn hóa là vô cùng đa dạng, tinh tế, sâu sắc trong mọi lĩnh vực của đời sống.

Văn hóa nuôi dưỡng tâm hồn con người, tạo ra cốt cách của một dân tộc. Văn hóa là gương mặt, là hình ảnh, là bản lĩnh, vị thế của một dân tộc khi bước chân vào dòng chảy hội nhập. Chính vì vậy đầu tư cho văn hóa luôn được nhiều quốc gia chú trọng, thậm chí đặt lên ưu tiên hàng đầu.

Việt Nam là đất nước có nền văn hóa đa dạng, đặc sắc. Trải qua nhiều giai đoạn lịch sử, văn hóa dân tộc luôn là thành tố quan trọng góp phần làm nên những kỳ tích trong xây dựng và bảo vệ Tổ quốc.

Từ rất sớm, Đảng và Nhà nước ta đã nhìn nhận vai trò quan trọng của văn hóa. Ngay từ những ngày đầu lập nước, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã từng chỉ ra rằng văn hóa phải “soi đường cho quốc dân đi”.

Bước vào thời kỳ đổi mới, vấn đề này được Đảng ta đặc biệt chú trọng.

Tại Nghị quyết Trung ương 5 khóa VIII (1998) về “Xây dựng và phát triển nền văn hóa Việt Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc” Đảng ta nêu rõ: “Văn hóa là nền tảng tinh thần của xã hội, vừa là mục tiêu vừa là động lực thúc đẩy sự phát triển kinh tế-xã hội”.

Văn kiện Đại hội XIII của Đảng tiếp tục nhấn mạnh: “Phát triển con người toàn diện và xây dựng nền văn hóa Việt Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc để văn hóa, con người Việt Nam thực sự trở thành sức mạnh nội sinh, động lực phát triển đất nước và bảo vệ Tổ quốc. Tăng đầu tư cho phát triển sự nghiệp văn hóa”.

Chiến lược phát triển văn hóa đến năm 2030 của Thủ tướng Chính phủ ban hành theo Quyết định số 1909/QĐ-TTg ngày 12/11/2021 tiếp tục đề ra những mục tiêu cụ thể nhằm xây dựng và phát triển văn hóa con người Việt Nam toàn diện, phù hợp xu thế thời đại.

Bài phát biểu của Tổng Bí thư tại Hội nghị Văn hóa toàn quốc một lần nữa nhấn mạnh, cần phải tiếp tục xây dựng, giữ gìn, chấn hưng nền văn hóa dân tộc bảo đảm cho sự phát triển bền vững đất nước.

Người đứng đầu Đảng ta cũng nêu ra 6 nhiệm vụ cụ thể trong phát triển văn hóa, đồng thời khẳng định: “Đứng trước những thời cơ và thách thức mới, yêu cầu khách quan của sự nghiệp cách mạng nước ta là phải tiếp tục xây dựng, giữ gìn và phát triển nền văn hóa Việt Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc, thực sự là “nền tảng tinh thần”, “động lực phát triển” và “soi đường cho quốc dân đi”, phát huy giá trị văn hóa và sức mạnh con người Việt Nam, khơi dậy khát vọng phát triển đất nước phồn vinh, thịnh vượng, tạo ra sức mạnh tổng hợp của toàn dân tộc để tận dụng thời cơ, vượt qua thách thức, thực hiện thành công mục tiêu đưa nước ta trở thành quốc gia phát triển theo định hướng xã hội chủ nghĩa vào giữa thế kỷ XXI”.

Như vậy có thể nói, chấn hưng văn hóa dân tộc - làm cho văn hóa hưng thịnh hơn vừa là khát vọng nhưng đồng thời cũng là nhiệm vụ chính trị cấp thiết, là khâu đột phá có ý nghĩa chiến lược để đẩy mạnh quá trình phát triển nhanh và bền vững đất nước trong thời kỳ mới.

Bên cạnh đó, yêu cầu chấn hưng văn hóa dân tộc còn xuất phát từ thực tiễn phát triển văn hóa trong thời gian qua. Sự phát triển văn hóa vẫn chưa tương xứng với sự phát triển kinh tế, chính trị, chưa thực sự trở thành nguồn lực, động lực nội sinh của sự phát triển bền vững đất nước. Thực tế những năm qua cho thấy bên cạnh những thành tựu đáng tự hào, thì lĩnh vực văn hóa cũng nảy sinh không ít bất cập, nguy cơ ảnh hưởng tiêu cực đến đời sống xã hội.

Thực tiễn tại nhiều địa phương cho thấy vẫn còn tình trạng văn hóa chưa được các cấp, các ngành quan tâm đúng mức, chưa tương xứng với kinh tế, chính trị; tình trạng chức năng giải trí có xu hướng quá đà trong khi lại bỏ quên chức năng giáo dục, tính khoa học của văn hóa, có nguy cơ lan rộng; nhiều giá trị truyền thống dần bị mai một, trong khi nhiều yếu tố lai căng từ phương Tây được tiếp thu sống sượng, thậm chí không phù hợp với thuần phong mỹ tục Việt Nam. Năng lực của đội ngũ cán bộ làm văn hóa chưa đáp ứng được những đòi hỏi của thời đại.

Hưởng thụ văn hóa ở các vùng miền, giữa nông thôn và đô thị còn nhiều chênh lệch. Công tác giới thiệu, quảng bá văn hóa ra nước ngoài còn hạn chế. Đầu tư cho văn hóa có lúc, có nơi vẫn nặng về hình thức, thiếu thực chất, không hiệu quả dẫn đến những hệ lụy tiêu cực. Bạo lực, tội phạm, tệ nạn xã hội gia tăng do nhiều nguyên nhân khác nhau trong đó có lý do các cá nhân thiếu sự trau dồi, giáo dục về văn hóa. Mê tín dị đoan, xây dựng đình chùa với mục đích kinh doanh, sùng bái thánh thần… có dấu hiệu gia tăng. Sự phát triển mạnh mẽ của công nghệ bên cạnh những mặt tích cực đồng thời kéo theo nhiều hệ lụy khó lường.

Môi trường mạng đang trở thành mảnh đất màu mỡ cho những phát ngôn thiếu thiện chí, thiếu tính xây dựng, thậm chí phá hoại môi trường văn hóa, ảnh hưởng xấu đến sự hình thành và phát triển nhân cách của giới trẻ. Một bộ phận dân chúng, đặc biệt là người trẻ chạy theo các trào lưu, xu hướng phản cảm từ bên ngoài, đặt nặng các giá trị vật chất, đề cao sự hưởng thụ. Nguy cơ băng hoại đạo đức lối sống, quay lưng với những giá trị truyền thống của dân tộc ở một số nhóm người trong xã hội đang đặt ra những dấu hiệu cảnh báo cần được giải quyết, xử lý kịp thời.

Những hạn chế, bất cập đó đang đòi hỏi Đảng và Nhà nước ta kịp thời định hướng, chỉ đạo, đề ra những chương trình hành động nhằm mục đích chấn hưng, xây dựng và phát triển văn hóa, từ đó hoàn thành tốt các mục tiêu phát triển kinh tế xã hội đã được đề ra. Nhằm cụ thể hóa Chiến lược phát triển văn hóa đến năm 2030 của Chính phủ, Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch đã triển khai Chương trình Mục tiêu quốc gia về chấn hưng, phát triển văn hóa, xây dựng con người Việt Nam với mục tiêu tổng quát là tạo ra bước chuyển biến mạnh mẽ và toàn diện trong văn hóa.

Huy động và tập trung các nguồn lực đầu tư cho văn hóa để văn hóa xứng với vai trò, vị trí hàng đầu trong phát triển đất nước. Cụ thể, phấn đấu đến năm 2030 các ngành công nghiệp văn hóa đóng góp 7% vào GDP và đầu tư cho văn hóa tối thiểu 2% tổng chi ngân sách hằng năm.

Ở tầm nhìn đến năm 2035, Chương trình Mục tiêu quốc gia về chấn hưng, phát triển văn hóa, xây dựng con người Việt Nam phấn đấu 100% thư viện được bảo đảm điều kiện hoạt động, 100% công chức, viên chức thuộc đơn vị công lập được đào tạo, nâng cao về chuyên môn, 100% các cơ sở đào tạo văn hóa nghệ thuật được trang bị đầy đủ, đồng bộ cơ sở vật chất, có năm trường đại học và hai viện nghiên cứu được đầu tư trở thành cơ sở trọng điểm quốc gia trong các lĩnh vực: âm nhạc, mỹ thuật, sân khấu, điện ảnh và văn hóa, ngang tầm với các nước trong khu vực và trên thế giới.

Với những mục tiêu cụ thể như vậy, chương trình hành động được đánh giá là sẽ mang lại hiệu quả tích cực, góp phần thực hiện thắng lợi các mục tiêu trong Chiến lược phát triển văn hóa của Chính phủ đề ra. Đầu tư cho xây dựng các cơ sở hạ tầng văn hóa một cách đồng bộ chính là cơ sở quan trọng, cần thiết để gìn giữ, khai thác, phát triển văn hóa.

Đây chính là điều kiện cần để người dân có thể tiếp cận, hưởng thụ, sinh hoạt và sáng tạo văn hóa.

Nhìn vào thực tế từ sau Đại hội Đảng toàn quốc lần thứ XIII, đặc biệt sau Hội nghị Văn hóa toàn quốc tháng 11/2021 đến nay đã có một sự chuyển biến mạnh mẽ trong nhận thức, tư duy, hành động của các nhà quản lý và đại đa số nhân dân về giữ gìn, sáng tạo và hưởng thụ văn hóa. Các địa phương đã chú trọng tăng cường nguồn lực đầu tư cho văn hóa, nhiều di sản văn hóa được tu bổ, tôn tạo gắn kết với du lịch mang lại hiệu quả thiết thực, góp phần nâng cao đời sống của người dân.

Công tác xây dựng môi trường văn hóa cơ sở được triển khai sâu rộng, từ thôn xóm, xã phường đến các công sở, doanh nghiệp... Nhiều giá trị văn hóa truyền thống được khôi phục. Đồng bào miền núi, vùng sâu, vùng xa, biên giới, hải đảo được quan tâm nhiều hơn trong hưởng thụ văn hóa. Công nghiệp hóa văn hóa bắt đầu có những thành tựu, không chỉ mang lại lợi ích tinh thần mà còn có hiệu quả kinh tế cao, giúp nâng cao đời sống của một bộ phận người dân.

Tuy nhiên bên cạnh sự ủng hộ của đông đảo nhân dân, thời gian qua xuất hiện những ý kiến tiêu cực về các chương trình hành động nhằm mục tiêu chấn hưng văn hóa.

Trên một số diễn đàn và trên các trang cá nhân, một số người tỏ thái độ thiếu thiện chí, cực đoan về vấn đề này. Những phát ngôn thiếu tính xây dựng, thậm chí công kích các cá nhân, phủ nhận những nỗ lực của Đảng, Nhà nước, ngành văn hóa trong thời gian qua phần nào cho thấy nhận thức của một bộ phận người dân về vai trò, vị thế của văn hóa chưa đúng mực.

Những phát ngôn cực đoan này không chỉ làm vẩn đục môi trường mạng, mà còn bộc lộ, thể hiện thái độ thiếu văn minh, thiếu sự tự tôn và tự hào của một số người Việt dành cho văn hóa dân tộc mình. Tình trạng này đang trở thành một trong những rào cản nguy cơ ảnh hưởng đến các mục tiêu trong thực thi các chính sách về văn hóa cần sớm được xử lý, chấn chỉnh.

Thực tế này cũng phần nào cho thấy tầm quan trọng của việc đầu tư cho nhân tố con người trong Chiến lược phát triển văn hóa.

Con người là trung tâm, là chủ thể của văn hóa, phát triển, chấn hưng văn hóa cần chú trọng đến yếu tố con người. Một trong những nhiệm vụ quan trọng để chấn hưng văn hóa mà người đứng đầu Đảng ta đã nêu ra trong bài phát biểu tại Hội nghị Văn hóa toàn quốc tháng 11/2021 là xây dựng con người Việt Nam thời kỳ đổi mới, phát triển, hội nhập với những giá trị chuẩn mực phù hợp, gắn với giữ gìn, phát huy giá trị gia đình Việt Nam, hệ giá trị văn hóa, giá trị của quốc gia-dân tộc; kết hợp nhuần nhuyễn những giá trị truyền thống với giá trị thời đại.

Có thể thấy rằng con người tạo ra các giá trị văn hóa đồng thời cũng là đối tượng thụ hưởng văn hóa, giữ gìn và phát triển văn hóa, do đó, con người phải mang những phẩm chất cao đẹp của văn hóa. Và chấn hưng văn hóa không phải chỉ là việc của ngành văn hóa, mà nó chính là sự nghiệp chung của toàn Đảng, toàn dân, với sự chung sức đồng lòng của cả cộng đồng.