Analytic
Báo Dân tộc và Phát triẻn
Chuyên trang

Dân tộc - Tôn giáo với sự phát triển của đất nước

Sắc màu 54

Độc đáo cách xem Lịch Tre của người Mường Hòa Bình

Thúy Hồng - 18:18, 17/02/2025

Lịch Tre hay còn được gọi là lịch Đoi/Roi của người Mường Hòa Bình. Lịch Tre có vai trò đặc biệt trong cuộc sống cộng đồng người Mường, là khối tài sản về tri thức dân gian vô giá. Tất cả mọi hoạt động sản xuất, sinh hoạt hằng ngày, phong tục, nghi lễ, lễ hội của cộng đồng, những việc quan trọng của mỗi người, mỗi gia đình người Mường ở Hòa Bình đều dựa vào cách tính cát, hung của bộ Lịch Tre.

Lịch tre có vai trò đặc biệt trong cuộc sống cộng đồng người Mường
Lịch Tre có vai trò đặc biệt trong cuộc sống cộng đồng người Mường

Bộ lịch Tre của người Mường Hòa Bình gồm 12 thẻ, làm từ những thanh tre được dóc, vót, đánh bóng cẩn thận. Trên thẻ tre có khắc các khắc, vạch, chấm (gọi chung là các ký hiệu, biểu tượng) biểu thị ngày, tháng và các hiện tượng quy luật trong tự nhiên hằng tháng trong năm.

Trên mỗi thẻ tre có các bộ phận chính gồm: Gốc lịch, sống lịch, mặt lịch. Tất cả các thẻ tre đều khắc 30 khắc tương đương với 30 ngày trong 1 tháng. Theo cách tính lịch, các ngày từ 1 - 10 gọi là "ngày cây”, từ ngày 11 - 20 gọi là "ngày lồng”, từ ngày 21 - 30 gọi là "ngày cuối”. Ở vùng Mường Bi nói riêng, các vùng Mường khác nói chung, người Mường thường tổ chức việc quan trọng vào những ngày đầu tháng (ngày cây), tránh những ngày kỵ.

Tại tỉnh Hòa Bình còn 5 bộ lịch tre cổ có từ hàng trăm năm và hơn 100 bộ lịch tre sao chép làm mới đang được lưu giữ, sử dụng trong cộng đồng người Mường.
Tại tỉnh Hòa Bình còn 5 bộ lịch Tre cổ có từ hàng trăm năm và hơn 100 bộ lịch Tre sao chép làm mới đang được lưu giữ, sử dụng trong cộng đồng người Mường

Theo nghệ nhân Mo Mường Bùi Văn Minh, xóm Mận Bùi, xã Văn Sơn, huyện Lạc Sơn, tỉnh Hòa Bình: Bộ lịch chính là sự tổng hợp, đúc kết qua nhiều đời của người Mường xưa, biểu hiện rực rỡ của tư duy Mường - Việt trong nhận thức thế giới, qua quan sát sự vận động của mặt trăng, đặc tính của trăng trong chu kỳ tháng cũng như sự vận chuyển của sao Đoi để phân định thời gian, ngày, giờ, tuần, tháng, năm. 12 thẻ tre của bộ lịch tương ứng 12 tháng.

Một bộ lịch tre gồm có 12 thẻ làm từ những thanh tre được dóc, vót, đánh bóng cẩn thận
Một bộ lịch Tre gồm có 12 thẻ làm từ những thanh tre được dóc, vót, đánh bóng cẩn thận

Trong đó, số ngày trong tháng ghi theo lối khắc gạch những ngày tốt, xấu, ngày mưa, ngày gió, ngày cá, ngày thú, ngày đại cát hay ngày xích khẩu… để đi làm ăn, làm nhà mới, cưới vợ, gả chồng hay công to việc lớn trong mường.

Trên thẻ tre có khắc các khắc, vạch, chấm (gọi chung là các ký hiệu, biểu tượng) biểu thị ngày, tháng và các hiện tượng quy luật trong tự nhiên hàng tháng trong năm.
Trên thẻ tre có khắc các khắc, vạch, chấm (gọi chung là các ký hiệu, biểu tượng) biểu thị ngày, tháng và các hiện tượng quy luật trong tự nhiên hằng tháng trong năm

Tri thức dân gian này chủ yếu được các ông Mo và một số ít người cao tuổi ở 4 vùng Mường (Bi, Vang, Thàng, Động) nắm giữ. Để bộ lịch độc đáo này không bị mai một, thất truyền, tỉnh đã lập hồ sơ khoa học về di sản văn hóa. Cùng với Lễ hội Khai Hạ dân tộc Mường, tri thức dân gian Lịch Tre của người Mường Hòa Bình được chứng nhận Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia vào năm 2022.

Hiện nay Lịch Tre đang được tỉnh Hòa Bình bảo tồn trở thành tài nguyên du lịch nhân văn, có giá trị văn hóa, ý nghĩa lịch sử to lớn gắn với phát triển du lịch.

Tất cả các thẻ tre đều khắc 30 khắc tương đương với 30 ngày trong 1 tháng
Tất cả các thẻ tre đều khắc 30 khắc tương đương với 30 ngày trong 1 tháng
Nghệ nhân nhân dân Bùi Văn Minh Lịch Tre giới thiệu tại cách tính lịch tre đã được phóng đại để du khách quan sát rõ hơn
Nghệ nhân nhân dân Bùi Văn Minh giới thiệu tại cách tính Lịch Tre đã được phóng đại để du khách quan sát rõ hơn
Từ các hoạt động sản xuất, sinh hoạt hàng ngày cho đến việc tổ chức lễ hội, nghi lễ… người Mường đều dựa vào cách tính cát, hung qua bộ lịch tre.
Từ các hoạt động sản xuất, sinh hoạt hằng ngày cho đến việc tổ chức lễ hội, nghi lễ… người Mường đều dựa vào cách tính cát, hung qua bộ Lịch Tre
Lịch Tre được giới thiệu tới du khách thăm quan tại làng Văn hóa Du lịch các dân tộc Việt Nam
Lịch Tre được giới thiệu tới du khách thăm quan tại Làng Văn hóa, Du lịch các dân tộc Việt Nam
Tin cùng chuyên mục
Nét đẹp tục “cưới lại vợ mình” của người Hà Nhì ở Y Tý

Nét đẹp tục “cưới lại vợ mình” của người Hà Nhì ở Y Tý

Tục “zà mì gù lá” nghĩa là “cưới lại vợ mình” của đồng bào Hà Nhì ở xã Y Tý, huyện bát Xát tỉnh Lào Cai là một tập tục đẹp được lưu truyền từ đời này sang đời khác. Theo quan niệm của người Hà Nhì, như thế mới trọn nghĩa vẹn tình.