Làng cổ Bát Tràng thuộc xã Bát Tràng, huyện Gia Lâm, Hà Nội, đây không chỉ là nơi lưu giữ nét văn hóa truyền thống của mảnh đất Thăng Long - Hà Nội, mà còn một trong những nguồn cung cấp đồ gốm sứ lớn nhất Việt Nam. Trải qua hàng trăm năm phát triển, đến nay làng gốm Bát Tràng đã trở thành biểu tượng văn hóa nghề truyền thống của Hà Nội, là niềm tự hào của người dân Hà thành.

Không chỉ nổi tiếng với nghề gốm truyền thống, Bát Tràng còn được biết đến như một ngôi làng mang những giá trị văn hoá, lịch sử đặc sắc, ẩn chứa qua các công trình kiến trúc đồ sộ, hoành tráng, những lễ hội và nghệ thuật ẩm thực độc đáo… của một ngôi làng gần ngàn năm tuổi.

Trong những năm gần đây, hoạt động bảo vệ, phát huy di sản văn hoá của Bát Tràng đã bước đầu khởi sắc. Năm 2019, Bát Tràng được công nhận Điểm du lịch của TP. Hà Nội. Năm 2022, Nghề truyền thống gốm làng Bát Tràng được đưa vào danh mục Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia.

Tại Tọa đàm “Bảo tàng sinh thái Làng cổ Bát Tràng – những cơ hội của tương lai”, các chuyên gia văn hóa, bảo tàng, di sản và người dân làng cổ dặt ra vấn đề làm thế nào để làng gốm Bát Tràng phát triển hơn nữa, góp phần bảo vệ môi trường sinh thái - nhân văn, giữ gìn bản sắc văn hoá và tạo nền tảng cho phát triển kinh tế xã hội địa phương.

Theo Tiến sĩ Nguyễn Thị Thu Trang, chuyên gia về bảo tàng sinh thái, Bát Tràng hội đủ điều kiện để triển khai mô hình bảo tàng sinh thái. Theo đó, làng gốm Bát Tràng là một khu vực cụ thể với cộng đồng sở hữu di sản văn hóa phi vật thể tiêu biểu; có sự tham gia đồng thuận, tự nguyện của cộng đồng chủ thể nắm giữ di sản văn hóa phi vật thể.

Đồng thời, có sự phối hợp giữa chính quyền, cơ quan quản lý văn hóa, các nhà nghiên cứu, cộng đồng chủ thể, khách thể trong việc vận hành bảo tàng sinh thái; cơ sở hạ tầng đáp ứng đủ phát triển du lịch để phát huy hiệu quả giá trị di sản văn hóa phi vật thể, phục vụ phát triển cộng đồng và phát triển kinh tế - xã hội địa phương.

Trong mô hình này, cộng đồng cư dân làng Bát Tràng với tư cách là chủ thể văn hóa - chủ sở hữu di sản văn hóa và cũng là chủ sở hữu, tổ chức và vận hành Bảo tàng sinh thái Làng cổ Bát Tràng.

Bảo tàng sinh thái Làng cổ Bát Tràng được thiết lập sẽ là bảo tàng ngoài công lập, sở hữu tập thể là cộng đồng người dân Bát Tràng. Chính quyền và cơ quan quản lý nhà nước các cấp sẽ hướng dẫn và kiểm soát hoạt động của Bảo tàng theo quy định của luật pháp; các nhà khoa học đóng vai trò tư vấn và hướng dẫn nghiệp vụ chuyên môn.

Mô hình Bảo tàng sinh thái làng gốm Bát Tràng nhằm bảo tồn "sống", bảo tồn "tại chỗ" toàn bộ cảnh quan thiên nhiên - văn hoá cùng đời sống văn hoá - xã hội, môi trường sinh thái - nhân văn của cộng đồng cư dân Bát Tràng để giữ gìn bản sắc văn hoá đi đôi với bảo vệ môi trường bền vững, tạo nền tảng cho phát triển kinh tế xã hội địa phương.

Việc xây dựng mô hình Bảo tàng sinh thái cũng làm sâu sắc thêm nhận thức của chính quyền và cộng đồng cư dân Bát Tràng về giá trị của di sản văn hoá với tư cách là động lực của phát triển, là tiềm năng để ứng dụng kinh tế học di sản, phục vụ phát triển cộng đồng, phát triển kinh tế - xã hội địa phương.

Xây dựng sản phẩm du lịch có tính đột phá từ tài nguyên văn hoá mang tính đặc thù của làng cổ Bát Tràng với sự tham gia của cộng đồng, dựa vào cộng đồng, nhằm tạo ra lợi thế cạnh tranh so với các tỉnh/thành phố trong cả nước về bảo vệ, phát huy giá trị di sản gắn với phát triển du lịch cộng đồng...

Họa sĩ Thành Chương cho rằng, bản thân Bát Tràng đã là một hệ sinh thái, cái chính là ứng xử và gìn giữ ra sao để nâng tầm giá trị. Để làm được điều này, cần sự chung tay của các cấp, các ngành.

 Giáo sư,Tiến sĩ Lê Hồng Lý, Chủ tịch Hội Văn nghệ dân gian Việt Nam khẳng định, vai trò của người dân làng Bát Tràng trong việc xây dựng bảo tàng sinh thái rất quan trọng. Khi người dân có được lợi ích từ việc thiết lập bảo tàng sinh thái đó, họ sẽ đồng thuận cao.

Bà Hà Thị Vinh, Chủ tịch Hiệp hội Thủ công mỹ nghệ và Làng nghề Hà Nội bày tỏ tin tưởng người dân Bát Tràng sẽ thành công với mô hình bảo tàng sinh thái. Qua đó sẽ lưu giữ cho thế hệ mai sau những giá trị tốt đẹp, cũng như góp phần phát triển kinh tế, gắn văn hóa với du lịch làng nghề.

Bảo tàng sinh thái được thiết lập tại Bát Tràng sẽ giúp cho các nét văn hóa đặc sắc của Bát Tràng tiếp tục “sống” trong môi trường văn hóa làng cổ, cộng đồng chủ thể được hưởng lợi, kinh tế - xã hội của địa phương được nâng cao. Đó là những lợi ích hiện hữu trước mắt. Hơn thế nữa, hình ảnh Bát Tràng nói riêng và Hà Nội được tôn vinh, văn hóa địa phương và quốc gia được bảo tồn, phát huy và mở rộng hội nhập bằng kênh du lịch văn hóa. Đó là những lợi ích lớn hơn nhiều và khó đong đếm.