Định mệnh của những tuyệt tác

Xuất thân từ gia đình nhiều đời theo nghiệp tuồng cung đình xứ Huế, La Thanh Hùng (SN 1964) là hậu duệ ánh hào quang còn lại của nghệ thuật tuồng cung đình. Nghệ sĩ ưu tú (NSƯT) La Cháu, nghệ nhân cuối cùng của tuồng cung đình triều Nguyễn có mấy người con theo nghiệp tuồng là NSƯT La Cẩm Vân, nghệ nhân La Nguyên, đạo diễn NSƯT La Thanh Hùng. Cùng trong nghệ thuật tuồng, chị gái của La Thanh Hùng là NSƯT La Cẩm Vân, một trong những người có công rất lớn trong việc bảo tồn, gìn giữ và đem nghệ thuật múa hát cung đình Huế - một di sản văn hóa đặc sắc đến với công chúng.

Từ ước vọng của cha là NSƯT La Cháu, năm 1972 vừa tròn 8 tuổi, anh được đưa vào lớp Đồng Ấu để học tuồng và múa hát cung đình, với mong muốn anh sẽ là người kế tục gìn giữ những giá trị di sản mà cả gia đình anh đã trót gửi nghiệp đam mê. Được sự tận tâm dạy dỗ của những người thầy “có nghề”, năng khiếu bẩm sinh của La Thanh Hùng ngày càng được bộc lộ rõ nét. 

Năm 1987, anh được cử làm Trưởng đoàn tuồng Thanh Bình. Năm 1991, anh khăn gói ra Hà Nội học đạo diễn sân khấu với mong muốn tìm cơ hội khôi phục vốn cổ của cha ông. Năm 1993, với vai diễn Châu Xương anh đã được trao Huy chương Vàng trong hội diễn Các trích đoạn Tuồng - Chèo hay tổ chức tại Huế. Không dừng lại ở đó, năm 1995 tại Huế, anh tiếp tục dành được Huy chương Bạc khi hóa thân vào vai hề Xíu trong vở tuồng “Đặng Huy Trứ”. Năm 1997, sau khi tốt nghiệp đạo diễn, anh về làm giảng viên giảng dạy tuồng và múa hát cung đình tại Trường Trung học Văn hóa Nghệ thuật Thừa Thiên Huế. Năm 2000, anh quay lại làm việc tại Đoàn Nghệ thuật Truyền thống Huế.

Cứ thế, hàng trăm vai diễn, hàng trăm vở tuồng với hàng trăm chiếc mặt nạ đưa anh lần lượt đi qua cuộc đời tuồng lắm trầm luân lúc nào không còn nhớ nữa. Với mong muốn cùng chị gái của mình là NSƯT La Cẩm Vân khôi phục lại vốn cổ của sân khấu tuồng cung đình Huế, anh đã cùng với những người trong gia đình xây dựng thành công nhiều vở diễn tuồng, trong đó vở tuồng lịch sử “Sóng ngầm trong phủ Chúa” do anh làm đạo diễn đã xuất sắc dành giải A tại Hội diễn sân khấu chuyên nghiệp toàn quốc tổ chức tại Đà Nẵng. 

Vừa làm đạo diễn vừa làm diễn viên, năm 2004 khi hóa thân vào vai vua Tự Đức trong vở tuồng “Bùi Viện” anh được trao Huy chương Bạc. Năm 2013, vở tuồng “Nỗi niềm đấng quân vương” của anh đã được trao Huy chương Bạc (không có Huy chương Vàng) trong Hội diễn sân khấu tuồng và dân ca kịch chuyên nghiệp toàn quốc tổ chức tại Bình Định.

Tuyệt tác của mặt nạ tuồng

Hàng trăm vai diễn anh đã trải qua và kỹ nghệ vẽ mặt nạ tuồng cũng dần thẩm thấu vào anh như một định mệnh, cho đến bây giờ, La Thanh Hùng có lẽ là người duy nhất ở xứ Huế có thể nhớ và kẻ được chi tiết từng nét vẽ trên những chiếc mặt nạ của hàng trăm nhân vật trong hàng chục vở diễn của tuồng. Những nét cọ tỉ mẩn, từng đường nét dần hiện rõ, những cảm xúc thể hiện qua từng mảng màu trên khuôn mặt diễn viên như lột tả được tính cách, phong thái, cuộc sống của nhân vật mà họ thủ vai. Nhưng để có được sự độc đáo, khác biệt của từng vai diễn, từng khuôn mặt tuồng như thế, phải có những nghệ nhân vẽ mặt nạ tuồng, mà dường như xứ Cố đô bây giờ chỉ còn duy nhất một người. Cái duy nhất ấy, lại là điều mà NSƯT La Thanh Hùng có được.

La Thanh Hùng chia sẻ, đối với sân khấu tuồng, nghệ thuật vẽ mặt nạ cũng là đỉnh cao của người nghệ sĩ. Những mặt nạ tuồng được vẽ trực tiếp trên khuôn mặt diễn viên đều như là một tuyệt tác mỹ thuật mang đầy đủ những giá trị chân - thiện - mỹ, được sáng tạo dựa trên từng hình tượng của nhân vật sân khấu. Để kẻ vẽ được mặt nạ tuồng, người nghệ sĩ phải hiểu được quy luật phối màu, đặc trưng nhân vật, nội dung vở diễn. Mặt nạ là đạo cụ sân khấu quan trọng bậc nhất của loại hình nghệ thuật này. Mặt nạ tuồng có những quy định, chuẩn mực và nguyên tắc riêng. Trong các vở tuồng cổ, thể loại mặt nạ phải vẽ theo những quy định, chuẩn mực từ xưa truyền lại. Mỗi chiếc mặt nạ không chỉ là một tác phẩm hội họa gắn liền với nhân vật sân khấu tuồng, mà nó còn là tuyệt tác thủ công của người vẽ, mang lại ánh hào quang sân khấu, mang đến vinh quang cho người nghệ sĩ.

Hơn 55 năm gắn bó với hàng trăm vở diễn và vai diễn, anh luôn tự mình vẽ mặt nạ cho mình. Có lẽ chính niềm say mê với sân khấu tuồng đã khiến đôi tay của anh khéo léo hơn. Anh từng bỏ công, bỏ sức để thực hiện đam mê định mệnh của mình trên hàng trăm chiếc mặt nạ của các nhân vật trong những vở tuồng Huế, để rồi ứng dụng vào đề tài nghiên cứu, lập hồ sơ khoa học “Mặt nạ tuồng Huế” do Nhà hát Nghệ thuật truyền thống Cung đình Huế thực hiện. Đồng thời phục dựng nhiều vở tuồng và trích đoạn tuồng như: Sơn Hậu, Nguyệt Cô hóa cáo, Ngọn lửa hồng sơn, Quần phương tập khánh…, để xây dựng cơ sở dữ liệu số hóa cho tuồng Huế, để lưu giữ những nguồn tài liệu hiện có của bộ môn nghệ thuật này từ vũ đạo, mặt nạ, phục trang đến kịch bản, âm nhạc, các làn điệu, cũng như tập hợp tất cả hình ảnh, băng đĩa, thu âm.

Ông Nguyễn Phước Hải Trung, Phó Giám đốc Trung tâm bảo tồn Di tích Cố đô Huế chia sẻ, không chỉ là một nghệ sĩ tuồng đầy tài năng, La Thanh Hùng còn là đạo diễn của hàng chục vở tuồng. Điều nổi bật nhất La Thanh Hùng còn là người cầm cọ vẽ mặt cho chính mình và nhiều diễn viên khác, giúp họ trên sân khấu chuyển tải trọn vẹn cảm xúc nhân vật nhất.

Một đời cho nghệ thuật tuồng, nối nghiệp từ cha và bây giờ con cháu của anh cũng có 3 người là La Tuấn, La Phước Cường, La Thanh Hải đang tiếp tục nối nghiệp. Đó như một dòng chảy mang tính truyền thống, kế thừa và liên tục trong việc bảo tồn và phát huy những giá trị văn hóa Huế của gia đình họ La nơi cố đô này.