Lễ hội Pang Phóong bắt nguồn từ sự tích về chuyện tình dang dở đầy lãng mạn hư cấu giữa chàng thợ săn và cô gái hóa thân từ vượn. Tích truyện được lưu truyền cho đến nay, nhằm tôn vinh nguồn cội tổ tiên và hướng con người luôn sống với đạo lý “uống nước nhớ nguồn”. Từ Khul trong tiếng Kháng có nghĩa là lông, dòng họ Lò Khul cũng đã được bắt nguồn từ đó.

Lễ hội thường được tổ chức trong khoảng thời gian từ tháng 10 đến tháng 12 âm lịch hằng năm, thời điểm này công việc thu hoạch vụ mùa trên nương đã xong. Ngày được chọn làm lễ là ngày không trùng với ngày mất của bố mẹ, ông bà và thường là ngày rằm vì sau khi làm lễ xong sẽ tiến hành chơi hội, dưới ánh trăng mọi người sẽ vui vẻ hơn.

Nghi lễ diễn ra trong phạm vi một dòng họ và được tổ chức tại gia đình trưởng họ hoặc gia đình có điều kiện trong dòng họ với sự tham gia đóng góp của các gia đình trong dòng họ từ nhiều nơi về. Vào ngày chính hội, ngay từ sáng sớm, nghi lễ cúng tổ tiên được tiến hành. Hầu hết đồ lễ chuẩn bị từ mấy hôm trước được trưởng họ sắp xếp lên gian thờ tổ tiên để xin phép được làm lễ Pang Phóong cho dòng họ. Khi bày mâm cúng xong, trưởng họ mời thầy cúng vào làm lễ báo tổ tiên và mời tổ tiên về dự lễ phù hộ cho con cháu mạnh khỏe, làm ăn phát đạt.

Trong mâm cúng Pang Phóong, theo quan niệm của dòng họ Lò Khul, vì tổ tiên của dòng họ là mẹ Vượn nên không thể thiếu các loại rau củ quả như: Khoai lang, đu đủ, khoai sọ, chuối, bí xanh, bí đỏ… Ngoài ra, mâm cúng còn có hai ống rượu cần bằng tre cùng bốn cần hút, một gói xôi cẩm, một gói xôi cốm và đặc biệt không thể thiếu những con vật hiến tế như lợn, gà. Đồ cúng được chia làm 4 mâm. Thầy cúng vừa làm lễ vừa lấy ở mỗi mâm một ít thức ăn cho vào mâm lý nhỏ được làm bằng lá Mắc chắc (loại lá phổ biến của người dân tộc). Thầy cúng vừa dải mâm, miệng vừa khấn gia tiên. Tiếp đó thầy gõ chiêng còn chủ nhà gõ chúm chọe báo hiệu cho mọi người biết tổ tiên đã cho phép con cháu khai hội trong lễ Pang Phóong.

Thầy cúng lấy chum rượu cần, cầm “Peng chẹp kha” (là đồ vật hình chữ A làm từ lạt, đại diện cho các chủ hộ trong dòng họ về dự lễ) vẩy rượu từ trong chum ra ngoài với ý nghĩa mời rượu tổ tiên. Đại diện các gia đình trong dòng họ cũng làm theo, vừa làm vừa khấn. Tiếp theo, thầy cúng và gia chủ tiến hành làm lễ ngoài trời, xin phép thổ địa được tổ chức lễ Pang Phóong tại gia đình. Lễ bao gồm: Một mâm được lót bằng lá chuối, trên đó có một con gà, nửa con cá, nửa củ khoai lang, một nắm xôi cốm và xôi cẩm, một ít bí đỏ, một chai rượu và hai cái chén. Mâm lễ được đặt trên một khoảng đất trống cạnh nhà, thầy cúng cầm theo một cái chiêng trong khi gia chủ cầm một ống tre.

Sau khi khấn xong, thầy cúng gõ chiêng báo hiệu thổ địa đã cho phép dòng họ được tổ chức lễ hội. Sau khi hoàn thành các nghi thức cúng bái tổ tiên và thổ địa, gia chủ mời mọi người vào dự tiệc. Vò rượu được đặt giữa nhà, chủ nhà làm nghi lễ khai tiệc, mời mọi người cùng thưởng thức rượu cần.

Bữa cơm diễn ra trong sự ấm cúng, vui vẻ của cả dòng họ. Đây cũng là dịp để mọi thành viên trong dòng họ tâm sự gắn kết, yêu thương cũng như giao lưu, trao đổi kinh nghiệm phát triển kinh tế gia đình. Kết thúc bữa tiệc, khi mọi người đã ngà ngà say trong hơi men rượu cần, họ lại cùng nhau vui chơi lễ hội.

Phần hội được tổ chức ngay trong nhà của trưởng họ. Mọi người quây quần bên nhau cùng chung vui điệu múa tăng bu “xék pang”. Từ già đến trẻ, mỗi người cầm theo một ống tre (tăng bu) dài hơn 1m, được chuẩn bị sẵn. Khi trưởng họ tuyên bố bắt đầu hội, mọi thành viên đều rất nhiệt tình hưởng ứng. Hai thanh gỗ dài nối nhau được đặt dọc dưới sàn nhà, khi tiếng trống, tiếng chiêng vang lên tạo nhịp âm thanh sôi nổi, già trẻ gái trai uyển chuyển và mạnh mẽ trong điệu múa cách điệu nghi thức trọc lỗ tra hạt truyền thống, Họ đứng sát vào nhau tạo thành vòng tròn để di chuyển vòng quanh, một tay đặt lên vai người phía trước, một tay gõ tăng bu cứ thế nối tiếp nhau đi vòng tròn cùng với những bài hát truyền thống thể hiện sự đoàn kết dân tộc, từng nhịp gõ hòa chung tiếng trống tiếng chiêng. Cứ thế, âm thanh vang dội khắp bản làng. Ngoài ra, dân tộc Kháng còn có những trò chơi như Kéo co (chặc cáng), Kéo co (tọt cón), Đẩy gậy (xu điêng), Bắn nỏ (bén nak), đánh cù (tosk sáng)...

Lễ hội Pang Phóong của dân tộc Kháng đến nay vẫn giữ được bản sắc riêng, phản ánh hiện thực đời sống tâm linh cộng đồng người Kháng, luôn lấy cội nguồn tổ tiên để rèn tâm dưỡng đức; là thông điệp kết nối quá khứ với hiện tại, gắn kết cộng đồng, thể hiện khát vọng bình dị ngàn đời về cuộc sống ấm no, hạnh phúc của những người dân vùng biên cương của tổ quốc./.