Sâm nam núi Dành được coi như báu vật của vùng đất Liên Chung, Tân Yên, tỉnh Bắc Giang với những công dụng rất tốt cho sức khỏe con người và mang lại hiệu quả kinh tế cao cho người trồng sâm. Theo sử sách ghi rằng, thời vua Tự Đức (1829 – 1883) Hoàng Thái hậu Từ Dũ bị bệnh nặng, mắt mờ dần đi. Thế rồi một hôm ngự y sắc sâm được dâng biếu từ núi Dành, thuộc huyện Tân Yên, tỉnh Bắc Giang ngày nay, bà Từ Dũ uống và mắt dần sáng lại. Chuyện sâm núi Dành là sản vật quý tiến vua lưu truyền từ đó.

Theo lời kể của chị Trần Thị Thanh, cách đây khoảng 30 năm gia đình chị đã đào được từ núi Dành về 3 gốc sâm, do người anh trai của chị bị sốt nên gia đình đã để một gốc đun nước uống hạ sốt, còn lại hai gốc đem trồng ở sân vườn. Trước đây không biết nhân giống nên cây sâm được trồng rất ít, sau khi được đơn vị nghiên cứu giống cây trồng nhân giống thì mới mở rộng được diện tích trồng.

Để phát triển diện tích và quy mô trồng sâm, từ năm 2022, chị đã thành lập HTX sản xuất và DVKD sâm nam núi Dành Thanh Vinh với 7 thành viên để liên kết các hộ trong vùng cùng trồng sâm nam tập trung sản xuất, mở rộng vùng nguyên liệu phát triển sản phẩm OCOP từ cây sâm nam.

Hiện nay HTX sản xuất và DVKD sâm nam núi Dành Thanh Vinh ngoài 10ha sâm có tuổi đời từ 2 đến 10 năm tuổi; HTX liên kết với 100 thành viên trên địa bàn tỉnh Bắc Giang và các tỉnh thành lân cận với diện tích trồng sâm lên đến khoảng 100ha. HTX còn xuất bán 50 vạn cây giống mỗi năm, đồng thời thực hiện liên kết thu mua nguyên liệu cho các hộ tham gia chuỗi liên kết sản xuất sâm nam, thường xuyên duy trì công ăn việc làm cho 15 lao động địa phương, với mức thu nhập ổn định.

Để nâng cao giá trị sản phẩm từ cây sâm, HTX cũng đã đầu tư vào nghiên cứu chế biến từ hoa, cây, lá và củ sâm tươi thành nhiều sản phẩm tiêu dùng như: Sâm hòa tan, trà hoa sâm, sâm đóng túi, rượu sâm, hoa sâm tươi và sấy khô, củ sâm tươi và sấy khô, cây rễ lá sấy khô, sâm mật ong…

Chị Trần Thị Thanh, Giám đốc HTX sản xuất và DVKD sâm nam núi Dành Thanh Vinh cho biết: Các bộ phận của cây sâm nam gồm rễ, thân, và lá cây đều có thể sử dụng và chế biến thành các sản phẩm. Bộ phận có giá trị cao nhất của cây sâm nam vẫn là củ sâm. Giá trị của củ sâm nam sẽ được tính theo tuổi cây sâm là 5 tuổi, 7 tuổi, hoặc 10 tuổi…

“Trước đây người dân thường trồng để cây bò dưới đất nên không có hoa, người dân chỉ biết dùng củ để sử dụng. Sau khi gác các cây leo theo bờ tường thì thấy cây nở hoa, gia đình đã thử lấy hoa về sao uống thì thấy rất thơm và ngon, từ đó gia đình chị mới bắt đầu lấy hoa về sao để làm trà”, chị Thanh cho biết.

Theo chị Thanh, cây sâm sau khi trồng khoảng hơn một năm bắt đầu có hoa thì có thể dùng làm trà hoa sâm. Vụ hoa sâm cho thu hoạch vào tháng 9, 10 hằng năm. "Bình quân, cứ 7kg hoa tươi sẽ cho ra thành phẩm một cân hoa sâm khô có giá bán 500.000 đồng/kg. Mỗi ha sâm 2 năm tuổi trở lên sẽ cho 3-4 tấn hoa tươi với giá bán 50 triệu đồng/tấn, thu nhập 150-200 triệu đồng/năm", chị Thanh thông tin.

“Để nụ sâm đạt chất lượng tốt nhất thì phải thu hái theo phương pháp thủ công vào buổi sáng sớm, khi mặt trời lên cao thì sẽ không khai thác nữa. Nụ hoa sau khi thu hái được tuyển chọn cẩn thận, được chế biến qua công đoạn sao nhiệt vừa đủ để những nụ hoa sâm còn nguyên hình hài và giữ được tinh chất đất trời núi Dành”, chị Thanh chia sẻ.

Trà hoa sâm nam núi Dành là một sản phẩm được thu hái trực tiếp từ cây sâm nam núi Dành nhiều năm tuổi, được người dân sử dụng như một loại trà thảo dược với nhiều lợi ích cho sức khỏe con người nhờ có các loại acid hữu cơ, acid amin, khoáng chất. Đặc biệt trong hoa sâm núi Dành chứa hoạt chất saponin có giá trị dược lý cao, giúp bồi bổ sức khỏe, nâng cao hệ miễn dịch, phòng ngừa bệnh tật, và hỗ trợ điều trị một số bệnh lý.

Với sự tâm huyết và mong muốn phát triển, nâng cao giá trị từ cây sâm “tiến vua” này, hiện nay HTX sản xuất và DVKD sâm nam núi Dành Thanh Vinh đã có sản phẩm: Trà hoa sâm được công nhận sản phẩm OCOP 3 sao. Ngoài ra, HTX còn liên kết với một đơn vị ở Lục Ngạn làm cao sâm. Các sản phẩm sâm nam núi Dành HTX sản xuất và DVKD sâm nam núi Dành Thanh Vinh trở thành quà biếu cao cấp được ưa chuộng, nhất là trong dịp Tết.

Việc sản xuất, chế biến sâm Nam núi Dành tại HTX canh tác theo quy trình nông nghiệp ứng dụng công nghệ cao đã mang lại hiệu quả kinh tế. Doanh thu từ các sản phẩm của HTX sâm nam núi Dành Thanh Vinh mỗi năm đạt khoảng 1,5 -2 tỷ đồng.

Các thành viên của HTX giàu lên từ đầu tư phát triển trồng sâm. Điển hình như hộ gia đình anh Bùi Mạnh Hùng, thôn Lãn Tranh 1, Liên Chung, trước đây gia đình trồng bạch đàn mất thời gian chăm sóc, cho thu nhập thấp hơn. Từ khi tham gia HTX sản xuất và DVKD sâm nam núi Dành Thanh Vinh trồng sâm mang lại thu nhập khá cho gia đình. Mỗi năm cho thu nhập từ 400-600 triệu đồng.

Với sự hỗ trợ từ chính quyền địa phương, ngành Nông nghiệp và sự nỗ lực của hợp tác xã và các thành viên, mô hình sản xuất sâm Nam núi Dành của HTX sản xuất và DVKD sâm nam núi Dành Thanh Vinh đang khẳng định được thương hiệu sản phẩm từ cây sâm “tiến vua” trên thị trường và được đông đảo người tiêu dùng đón nhận.