Đưa người Đan Lai ra khỏi rừng

Năm 2001, đánh dấu một bước ngoặt khó quên với người Đan Lai, khi UBND tỉnh Nghệ An có chủ trương di dời 36 hộ dân ra khỏi rừng sâu, đến định cư vùng gần trung tâm xã. Đó là cuộc di cư “lịch sử” của tộc người này. Họ được định cư tại 2 bản Tân Sơn và Cửa Rào, thuộc xã Môn Sơn.

Phải đến năm 2006, khi Chính phủ phê duyệt Đề án bảo tồn, phát triển bền vững tộc người Đan Lai tại vùng lõi Vườn quốc gia Pù Mát, thì đó mới là một cuộc “giải cứu” thực sự khi đặt mục tiêu, 146 hộ gia đình người Đan Lai ở hai bản Búng và Cò Phạt sẽ được di dời ra khỏi rừng sâu. 30 hộ còn  ở lại bản Cò Phạt nhưng sẽ được đầu tư hạ tầng điện, đường, trường, trạm… để làm điểm du lịch sinh thái. 

Ngay khi Đề án có hiệu lực, 42 hộ dân Đan Lai đầu tiên đã được đưa ra khỏi rừng, đến nơi ở mới tại bản tái định cư (TĐC) Thạch Sơn thuộc xã Thạch Ngàn (Con Cuông), cách chỗ ở cũ khoảng 60 km. Tại đây, người dân được xây nhà, cấp ruộng nước, đất rừng và được trợ cấp gạo ăn trong một năm. Còn tại bản Bá Hạ cũng thuộc xã Thạch Ngàn, mãi đến năm 2017, mới tổ chức di dân và đến nay đã có 35 hộ người Đan Lai ở thành cụm dân cư trong bản Bá Hạ.

Chủ tịch UBND xã Thạch Ngàn huyện Con Cuông (Nghệ An) Lô Thanh Huấn còn nhớ mãi, thời điểm đi vào vùng lõi vườn quốc gia Pù Mát để vận động người Đan Lai ra ngoài định cư.

 “Năm 2016, khi đó tôi còn là Phó chủ tịch xã, nằm trong đoàn đi vận động. Vào đến nơi, chúng tôi thấy cuộc sống người Đan Lai quá khó khăn. Nhà tạm bợ và lụp xụp, đất sản xuất không có, cuộc sống chủ yếu dựa vào thiên nhiên”, ông Huấn kể lại.

Thực ra, năm 2012, những hộ dân chưa ra được khỏi rừng cũng được “giải cứu” khi con đường chạy vắt vẻo qua các sườn núi được mở thông suốt, từ trung tâm xã Môn Sơn chạy qua Cò Phạt và vào tận bản Búng. 4 cây cầu treo qua suối được xây dựng xong, phá thế cô lập hàng trăm năm nay của họ với thế giới bên ngoài. Rồi năm 2018, một bước ngoặt làm thay đổi cuộc sống người dân nơi đây khi họ bắt đầu có điện lưới, rồi sóng điện thoại.

Ông Ngân Văn Trường, Phó Chủ tịch UBND xã Môn Sơn chia sẻ: Một thời gian, việc vận động người Đan Lai đến định cư ở vùng khác luôn được chính quyền xã, huyện thực hiện thường xuyên. Đó là cách duy nhất để nâng cao đời sống, dân trí, bảo tồn tốt hơn cho tộc người này. Tuy nhiên, tập quán và thói quen của họ thích ở trong rừng sâu; hơn nữa, nguồn vốn thực hiện Đề án thiếu nên vẫn còn nhiều hộ dân chưa thể di dời theo như kế hoạch ban đầu đặt ra.

Xây dựng cuộc sống mới

Ngoài việc thực hiện di dời, bố trí TĐC để “kéo” người dân Đan Lai ra khỏi rừng, thì việc tổ chức, ổn định sản xuất, đời sống cho người dân ở vùng lõi vườn quốc gia Pù Mát cũng như ở các điểm TĐC đặc biệt được chính quyền, các tổ chức chính trị- đoàn thể xã hội quan tâm.

Với những hộ dân đã được di dời TĐC, được hỗ trợ lương thực trong một năm, được hỗ trợ tiền di chuyển, được xây dựng nhà ở và chia đất sản xuất. Từng bước để người dân TĐC ổn định cuộc sống, nhiều chính sách về hỗ trợ con giống, phân bón, vật nuôi, nông cụ sản xuất đã được thực hiện. Các cấp ngành cũng đã tổ chức nhiều lớp khuyến nông, khuyến lâm, kĩ thuật sản xuất chăn nuôi tại các bản TĐC để người dân được tham gia.

Trưởng bản Thạch Sơn, xã Thạch Ngàn Lê Văn Hào thông tin: Quá trình tập huấn, hỗ trợ kĩ thuật chăn nuôi và trồng trọt; huyện và xã đã vận động bà con tham gia đầy đủ.

Với những hộ Đan Lai còn ở vùng lõi vườn quốc gia Pù Mát, việc đầu tư, hỗ trợ để người dân thoát khỏi tình trạng hôn nhân cận huyết thống, thất học, đói nghèo… cũng được nhiều cấp, ngành quan tâm. Ngoài hỗ trợ giống, cây con, dụng cụ sản xuất, nhu yếu phẩm…, Vườn quốc gia Pù Mát đã tạo sinh kế cho người dân, bằng hình thức giao khoán bảo vệ rừng. Từ năm 2013-2017, đã có 834 lượt hộ đồng bào Đan Lai tại bản Búng và Cò Phạt nhận khoán hơn 18.323 lượt ha rừng. 

Bên cạnh đó, các công trình giao thông nối trung tâm xã Môn Sơn vào hai bản và đường nội bản, hệ thống cấp nước sạch, phòng khám quân dân y kết hợp, cũng đã được Bộ chỉ huy BĐBP Nghệ An thực hiện.

Bên cạnh đó, những năm qua, việc bảo tồn và phát triển văn hóa, xã hội đối với người Đan Lai cũng đã trở thành hoạt động mang tính “kế sách” lâu bền. Con em đồng bào Đan Lai trong vùng lõi vườn quốc gia Pù Mát đã được vận động ra các trường trung tâm xã, huyện để học, nhằm tạo nguồn lâu dài và hướng nghiệp về sau phục vụ địa phương thôn bản. Phòng khám quân dân y kết hợp tại hai bản Búng và Cò Phạt đã có nhiều chương trình và định kỳ trong việc tuyên truyền sức khỏe sinh sản, phòng chống bệnh sốt rét, ăn ngủ hợp vệ sinh, nuôi nhốt gia súc và gia cầm xa khu dân cư, sử dụng nước hợp vệ sinh…

Ông Hoàng Sỹ Kiện, Chủ tịch UBND huyện Con Cuông thông tin: Huyện vẫn còn rất nhiều trăn trở trước hiện thực cuộc sống, khó khăn, vất vả của người Đan Lai ở vùng lõi vườn quốc gia Pù Mát. Nhưng để triển khai các dự án, kế hoạch, chủ trương dành cho việc bảo tồn, phát triển bền vững tộc người này, thì phải trông chờ rất nhiều vào ngân sách cấp trên.