Từ những vật dụng thông thường của người Raglay

Mặc dù đã ở vào cái tuổi “xưa nay hiếm”, nhưng hằng ngày già Thái vẫn mải miết vót từng sợi mây, chuốt từng thanh gỗ để làm gùi, làm nỏ, làm đàn… Trong ngôi nhà của mình, già Thái đang cẩn thận chọn những khúc lồ ô tầm 1 năm tuổi, đã phơi 25 - 30 cái nắng rồi tỉ mẩn đục lỗ, tạo bộ dây đàn trên thân lồ ô.

Theo già Thái, trước đây, đàn ông Raglay chỉ được xem đã trưởng thành khi biết đan cái gùi để đi rẫy, biết làm cái nỏ để đi săn, biết làm đàn, làm khèn để đi chơi. Người nào đan được cái gùi vừa đẹp vừa chắc, làm được cái nỏ, cái tên săn được nhiều thú rừng, làm cái đàn Chapi, khèn bầu có âm thanh hay thì càng được nhiều cô gái thầm thương trộm nhớ.

Để có thể làm ra những chiếc gùi, chiếc nỏ, cái đàn Chapi, việc khó nhất đối với già Thái là tìm được nguyên liệu vừa ý. 

“Ngày trước, rừng còn nhiều nên việc tìm nguyên liệu để làm gùi, làm nỏ còn dễ. Nhưng hiện nay, muốn có nguyên liệu phải đặt hàng ở xã Sơn Lâm, Thành Sơn”, già Thái cho biết.

Ngoài làm đàn Chapi, già Thái còn biết làm khèn bầu, hay đan gùi, làm nỏ, mũi tên. Những nhạc cụ, sản phẩm thủ công mà già Thái làm ra vốn dĩ là những vật dụng trong sinh hoạt thường ngày của đồng bào Raglay, nhưng theo sự phát triển của xã hội, người Raglay bây giờ ít sử dụng. Số người biết làm những vật dụng này chủ yếu là người già, nhưng cũng còn lại rất ít.

Điều làm già Thái băn khoăn hiện nay, là còn rất ít người biết làm các sản phẩm thủ công truyền thống. Nên trong lòng già lúc nào cũng luôn ấp ủ, làm sao để truyền nghề lại cho lớp trẻ. 

“Con cháu trong nhà bây giờ đi làm Nhà nước hết, cũng không có đứa nào chịu học nghề này. Còn thanh niên trong làng bây giờ cũng có những việc làm, thú vui khác nên không đứa nào chịu khó ngồi xem già làm chứ chưa nói đến chuyện học nghề. Rồi khi lớp già nếu như không còn thì không biết nghề của cha ông sẽ ra sao?”, già Thái bày tỏ.

Chính vì thế, ai có nhu cầu học cách làm đàn Chapi hay các sản phẩm truyền thống khác, già chỉ dạy ngay. Già Thái chia sẻ: Nhiều thanh niên được mình truyền dạy cách chế tác đàn Chapi cũng đã biết cách làm rồi đấy. Có mấy thanh niên khi làm được, mang đến cho mình xem, chơi thử, mình thấy vừa ý lắm! 

“Vậy là sẽ có thêm những người trẻ sẽ tiếp nối mình giữ gìn loại nhạc cụ truyền thống này rồi”, già Thái vui vẻ nói.

Đến sản phẩm truyền thống OCOP độc đáo

Du khách có dịp đến với Làng du lịch cộng đồng thôn Hòn Dung, thăm điểm bán hàng lưu niệm của gia đình già Mấu Hồng Thái thường trầm trồ khi nghe ông biểu diễn các loại nhạc cụ của người Raglay như: Đàn Chapi, khèn bầu. Và du khách càng bất ngờ hơn khi biết các loại nhạc cụ ấy đều do già Thái tự tay làm ra. Ngoài 2 loại nhạc cụ này, già Thái còn làm nhiều sản phẩm thủ công truyền thống khác như: Gùi, bộ nỏ của người Raglay.

Già Thái khoe: Cả 4 sản phẩm thủ công truyền thống do già làm ra, gồm: Đàn Chapi, khèn bầu, gùi, bộ nỏ mang tên Hồng Thái vàđều được công nhận là sản phẩm OCOP 3 sao.

“Trước đây, già chưa mặn mà việc đăng ký sản phẩm OCOP. Rồi mỗi lần có đoàn khách ở dưới xuôi đến tham quan, mua những sản phẩm mình làm ra, già rất vui và nghĩ để khẳng định chất lượng sản phẩm phục vụ khách, mình phải mạnh dạn đăng ký sản phẩm OCOP. Nhờ đó, các sản phẩm truyền thống của người Raglay được biết đến nhiều hơn, có sức lan tỏa mạnh mẽ hơn trong cộng đồng”, già Thái chia sẻ.

Đến với vùng cao Khánh Sơn, du khách sẽ được nghe già Thái kể câu chuyện thú vị. Ấy là, người đàn ông Raglay thực sự trưởng thành khi biết đan cái gùi tốt để đi rẫy, biết làm cái nỏ để đi săn, biết làm đàn, làm khèn để đi chơi. Rồi những đêm trăng thanh, gái trai trong làng cùng nhau ngồi trước hiên nhà dài, trong tiếng đàn Chapi, trong tiếng khèn bầu, mấy cô thiếu nữ lại cất lên những làn điệu sử thi rộn ràng.

Theo lời Già Thái kể, mục đích ban đầu của việc già làm ra các loại công cụ, nhạc cụ chỉ là để giải trí và giữ lại nét văn hoá của cha ông. Mãi đến năm 2004, già mới chính thức làm những sản phẩm này dưới hình thức hàng hóa. 

Vẫn với những cách làm thủ công bằng đôi bàn tay khéo léo, các sản phẩm của già Thái làm ra có sự đa dạng về mẫu mã, kích thước, chủng loại. Mỗi bộ bao gồm cả gùi, nỏ, đàn Chapi tùy theo kích thước và mục đích sử dụng, có giá thành dao động từ 750.000 đồng đến 1,5 triệu đồng.

Ông Nguyễn Ngọc Hải, Phó Chủ tịch UBND xã Khánh Sơn cho biết: Hiện nay, địa phương có 9 sản phẩm OCOP, trong đó có 1 sản phẩm OCOP 4 sao và 8 sản phẩm OCOP 3 sao. Điều đặc biệt, 4 sản phẩm OCOP 3 sao mang tên Hồng Thái thuộc chủ thể là đồng bào DTTS. 

Những sản phẩm này được đưa vào phục vụ du lịch tại Làng du lịch cộng đồng thôn Hòn Dung nhằm bảo tồn và phát huy các giá trị truyền thống tốt đẹp của đồng bào Raglay.