Yêu cầu cấp bách

Năm 2025 là năm cuối thực hiện kế hoạch phát triển kinh tế-xã hội giai đoạn 2021-2025. Trong bối cảnh cả nước quyết liệt thực hiện chủ trương sắp xếp, sáp nhập cấp tỉnh, cấp xã, bỏ cấp huyện, với tinh thần “vừa chạy, vừa xếp hàng”, các địa phương vùng đồng bào DTTS và miền núi đã và đang nỗ lực “vượt nắng, thắng mưa” để triển khai các chương trình, dự án, trọng tâm là 3 Chương trình mục tiêu quốc gia (MTQG).

Thực tế cho thấy, đối với vùng đồng bào DTTS và miền núi, các Chương trình MTQG không chỉ là giải pháp tài chính đơn thuần mà còn là công cụ chính sách quan trọng để rút ngắn khoảng cách phát triển giữa các vùng miền. Đây là động lực để các địa phương tích cực, chủ động triển khai các giải pháp để tăng tốc giải ngân vốn các nội dung chính sách thuộc các Chương trình MTQG.

Tuy nhiên, do nhiều yếu tố khách quan, tiến độ giải ngân vốn các Chương trình MTQG hiện vẫn chậm. Theo số liệu mới nhất của Bộ Tài chính, tính đến cuối tháng 4/2025, giải ngân vốn Chương trình MTQG phát triển kinh tế-xã hội vùng đồng bào DTTS và miền núi mới đạt 16% kế hoạch; Chương trình MTQG giảm nghèo bền vững đạt 18%; Chương trình MTQG xây dựng nông thôn mới đạt 23%.

Tiến độ giải ngân vốn các Chương trình MTQG được dự báo tiếp tục gặp nhiều khó khăn khi các địa phương thực hiện sáp nhập cấp tỉnh, cấp xã, bỏ cấp huyện. Với đặc thù địa hình chia cắt, diện tích rộng, điều kiện kinh tế - xã hội còn nhiều khó khăn, việc sáp nhập đơn vị hành chính được dự báo là “thuốc thử liều cao” cho nỗ lực đổi mới sáng tạo trong thực thi công vụ của chính quyền các địa phương.

Bảo đảm liên thông thường xuyên

Giải pháp căn bản để giải quyết những khó khăn, thách thức cho các địa phương vùng đồng bào DTTS và miền núi trong thực thi công vụ thời gian tới là tăng cường phân cấp, phân quyền. Vấn đề này đã được nêu lên từ nhiều năm nay và đã đạt được một số kết quả nhất định; trong bối cảnh tổ chức chính quyền địa phương hai cấp sắp tới, yêu cầu phân cấp, phân quyền càng trở nên cấp bách.

Theo dự án Luật Tổ chức chính quyền địa phương (sửa đổi) vừa trình Quốc hội khóa XV tại kỳ họp thứ 9, dự kiến trong 99 nhiệm vụ của cấp huyện, có tới 90 nhiệm vụ sẽ được chuyển xuống cấp xã, phường, 9 nhiệm vụ còn lại chuyển lên cấp tỉnh khi tổ chức mô hình chính quyền địa phương hai cấp. Điều này đồng nghĩa, khối lượng công việc của cấp xã, phường sẽ tăng đáng kể.

Trong bối cảnh đó, việc phân cấp, phân quyền triệt để là yêu cầu tất yếu. Tuy nhiên, nhiều chuyên gia, ĐBQH cũng đã chỉ ra những vấn đề cần phải tháo gỡ ngay từ khâu soạn thảo khung pháp lý về phân cấp, phân quyền, từ đó bảo đảm sự liên thông thường xuyên, xuyên suốt giữa các cấp, các địa phương, trên nguyên tắc “địa phương quyết định, địa phương làm, địa phương chịu trách nhiệm”.

Làm rõ thêm nội hàm này, đại biểu Nguyễn Hải Dũng, đoàn ĐBQH tỉnh Nam Định dẫn chứng: Có trường hợp 2 xã giáp nhau, thuộc địa giới của 2 đơn vị hành chính cấp tỉnh, phát sinh vấn đề liên quan đến nhau như khói bụi bay từ xã này sang xã kia, kè sông xã này gây sạt lở bờ sông xã kia. Nếu những vụ việc như thế phải đưa lên các cơ quan trên Trung ương giải quyết thì rất phức tạp, tốn kém về thời gian, phải huy động nhiều cơ quan tổ chức tham gia, trong khi những việc này thì chính quyền hai xã, hai tỉnh có thể giải quyết được.

Còn theo PGS.TS Đinh Xuân Thảo, nguyên Viện trưởng Viện Nghiên cứu lập pháp của Quốc hội, khi thực hiện phân cấp, phân quyền gắn với mô hình chính quyền hai cấp phải bảo đảm việc liên thông giữa cấp trên và cấp dưới. Cụ thể ở đây là cấp tỉnh trực tiếp xuống cấp xã và cần có sự kết nối thật chặt chẽ, thông suốt, bảo đảm là liên thông thường xuyên để cấp xã giải quyết được công việc một cách có hiệu quả dưới sự quản lý, theo dõi, giám sát và hướng dẫn cũng như sự hỗ trợ kịp thời của cấp tỉnh.

Một vấn đề cũng mang tính cấp bách để bảo đảm sự tự chủ, tự chịu trách nhiệm khi phân cấp, phân quyền là sửa đổi, bổ sung các quy định pháp luật liên quan. Theo Bộ Nội vụ, sau khi Luật Tổ chức chính quyền địa phương (sửa đổi) được Quốc hội thông qua, Chính phủ sẽ ban hành khoảng 25 nghị định về phân cấp, phân quyền, phân định thẩm quyền.

Trong lĩnh vực công tác dân tộc, tôn giáo, tại cuộc làm việc với Phó Thủ tướng Mai Văn Chính ngày 21/5, Bộ Dân tộc và Tôn giáo cho biết, Bộ đã hoàn tất rà soát và đề xuất sửa đổi, bổ sung 16 văn bản quy phạm pháp luật để bảo đảm phù hợp với định hướng tổ chức mô hình chính quyền địa phương không còn cấp huyện. Các văn bản này bao gồm: 1 luật, 4 nghị định, 4 quyết định của Thủ tướng Chính phủ và 7 thông tư của Bộ trưởng. Việc điều chỉnh, bổ sung khung pháp lý liên quan, đẩy mạnh phân cấp, phân quyền không chỉ nhằm đảm bảo hoạt động quản lý Nhà nước về lĩnh vực công tác dân tộc, tôn giáo được “dọc ngang thông suốt” mà còn phải phát huy tính chủ động, sáng tạo của địa phương trong triển khai các chương trình, dự án đầu tư phát triển kinh tế - xã hội vùng đ